Cargill'in ekmeğine yağ sürdük!

TURGAY AKBULUT

Olağanüstü Hal kapsamında çıkarılan 696 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK)  ile Türkiye Şeker Kurumu'nun kapatılmasının ardından başlayan tartışmalar devam ederken bu defa Türk Şeker bünyesinde faaliyet gösteren fabrikalardan 14'ünün özelleştirilmesine karar verildi. Peki, önce Türkiye'de şeker piyasasını ve kotaları denetleyen Şeker Kurumu'nun kapatılması hemen ardından da pancardan şeker üretimi yapan farikaların satışa çıkarılması ne anlama geliyor? Tüm bu yaşananlarla uluslararası şeker lobisinin bir ilgisi mi var mı?

ÜRETİM DÜŞTÜ

Türkiye'de pancar ekimi ve bununla paralel olarak pancardan şeker üretimi her yıl kademeli olarak azalıyor. 1998 yılında 22 milyon ton olan pancar üretimi, 2014 yılında 16 milyon tona düşürüldü. 1998'de 500 bin hektarlık bir alana pancar ekimi yapılırken bu oran 2016'da 321 bin hektara düştü düştü. 1998'te şeker pancarından geçimini sağlayan çiftçi sayısı 450 bin civarıyken bu rakamda günümüzde 125 bine kadar düştü. Bu düşüsün arkasında ise nişasta bazlı şekere ayrılan kota var.

YÜZDE 10 KOTA

Türkiye'de her yıl belirlenen şeker üretim kotasının yüzde 10'nu doğrudan mısır şurubundan elde edilen nişasta bazlı şekerlere (NBŞ) ayrılıyor. Örneğin, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 2017-2018 pazarlama yılına ait şeker kotası 2 milyon 670 bin ton olarak belirlendi. Bunun 2 milyon 403 bin tonu pancar şekeri üreten şirketlere, 267 bin tonu ise nişasta bazlı şeker üreten şirketlere tahsis edildi.  NBŞ'lere ayrılan oran 2017 hariç son 16 yılda düzenli olarak arttırıldı. İnsan sağlığına tehdit oluşturduğu için Avrupa'nın birçok ülkesinde yasak olan, geriye kalanlarda ise yüzde1-2 kotasında tutulan NBŞ üretimine Türkiye'de yüzde 10 kota tanınmasının arkasında hangi nedenler yatıyor?

DERVİŞ'İN MİRASI

Türkiye'de üretim sınırlaması bulunmayan şeker pancarına 4 Nisan 2001 yılında Kemal Derviş'in hazırladığı ekonomik program çerçevesinde kota getirildi. Bülent Ecevit liderliğindeki 57. Koalisyon Hükümeti'nin 'kurtarıcı' olarak getirdiği Derviş, Türkiye'nin birçok önemli kurumunu özelleştirirken, pahalı olduğu iddiası ile pancardan şeker üretimini kısıtlamıştı. ABD ile yakın ilişkileri bulunan Derviş, Türk halkının daha ucuz olan NBŞ'yi tüketmesini istiyordu. Öyle ki; 2014 yılında 2 milyon ton şeker üreten Türkiye'nin tüketim miktarı ise 2.6 milyon tondur. Aradaki fark NBŞ'lerle karşılandı. Avrupa'da kişi başı 1-1,5 kilogram olan NBŞ tüketimi Türkiye'de 7 kilogramlara kadar çıktı.

CARGİLL'DEN AÇIKLAMA

Peki Türkiye'de NBŞ üreten firmalar hangileri ve bunlar kimlere ait? Türkiye'de NBŞ'lere ayrılan yüzde 10'luk üretim kotasının yüzde 82'sini ABD'nin küresel şirketi Cargill ve Amylum kullanıyor. Cargill'in İstanbul, Bursa, Adana, Ankara, Balıkesir, Kocaeli ve İzmir'de fabrikaları var. Ardında çok güçlü bir lobi desteği bulunan Cargill'in Yönetim Kurulu Başkan Vekili Dr. Ediz Aksoy'un, Şeker Kurumu'nun kapatılması hakkında bir gazeteye verdiği şu demek oldukça manidar değil mi;  "2016 Ağustos ayından bu yana sektörde bir boşluk vardı. Bu kararla söz konusu boşluğun ortadan kaldırılması yönünde önemli bir adım atıldı. Kayıt dışı ve merdiven altı üretim artmıştı. Bu kararla bunlar da ortadan kalkacak."

 'KOTALAR AŞILDI'

Türkiye Şeker Kurumu'nun kapatılması fabrikaların ise özelleştirilmesi kararına Şeker-İş Sendikası Genel Başkanı İsa Gök ise tepki gösterdi. Şeker Kurumu'nun kapatılmasının sektörde denetlemeyi ortadan kaldıracağını belirten İsa Gök,   "Zaten 15 aydır Şeker Kurumu baypas edilmişti. Kurul üyeleri atanmadığı için sektörde bir denetleme de gerçekleşmedi. Geçtiğimiz yıl nişasta bazlı şeker üreticileri kendilerine verilen kotayı aştı. Ancak kurul üyeleri atanmadığı için bu firmalara ceza kesilemedi" dedi.

'YANLIŞ BİR KARAR'

Gıda güvenliği ile ilgili ciddi endişelerin bulunduğu bir dönemde Şeker Kurumu'nun kapatılmasının yanlış olduğunu belirten Gök, "Türkiye'de tehlikeli olarak adlandırdığımız şeker türlerinin kullanımı giderek yaygınlaşıyor. Nişasta bazlı şekerler, yüksek yoğunluklu tatlandırıcıların pazarı her geçen sene büyüyor. Yurtdışından da yüksek miktarda nişasta bazlı şeker ithalatı gerçekleştiriliyor. Bunları kim denetleyecek? Siz alanında uzman ve tecrübeli isimlerden oluşun kurulu kapatıp, onun yetkilerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'na devrederek bu denetimi yapamazsınız. Bakanlık bünyesindeki memurlardan oluşturacağınız mekanizma bu görevi yerine getirmekte yetersiz kalır. Böyle devam ederse 5 yıla kalmadan pancardan üretilen şekerin pazar payı yarı yarıya düşecek. Nişasta bazlı şekerler ile yüksek yoğunluklu tatlandırıcılar yakında piyasaya hakim olacak. Çünkü bunların kotası her sene arttırılıyor" diye konuştu.

TESADÜF MÜ?

Şeker pancarından üretilen şeker azaldıkça, ihtiyacın karşılanması için NBŞ'ye ayrılan kotanın arttırılacağı gerçeği gözümüzün önünde dururken... Önce NBŞ kotalarını denetleyen Şeker Kurumu'nun kapatılması hemen ardından şeker fabrikalarının özelleştirilmesi... Arkasındaki güçlü lobi desteği bulunan Cargill'in bu kararlarla bir ilgisi olabilir mi? O zaman şu bilgiyi paylaşmakta fayda var; Türkiye pazarında son 5 yılda yüzde 90 büyüme sağlayan Cargill, Marmara bölgesinde yeni bir tesis kurmak için harekete geçti. Firma yetkilileri şuan uygun bir yer arıyor. Ayrıca firma 200 milyon liralık yatırımla 2 yıl içinde kapasite artışına gitmeye hazırlanıyor. Sizce Cargill'in kapasite artışına gitmesi ile şekerin başına gelenler tesadüften ibaret mi?