Kalbi korumak

Rıza Tevfik Kalyoncu

Din olgusu, insan, tabiat ve evrenle birlikte düşünüldüğünde anlaşılabilir ve açıklanabilir. Din antropolojisi olarak isimlendirilen alan, dinsel davranışın, dinsel ritüel ve yapıların insanla olan ilişkisini inceler. Örneğin, bütün kutsal addedilen öğretilerin temel benzer özellikleri vardır. Bu özellikler nelerdir? Bu özellikler insan varlığı, psikolojisi, sosyolojisi için ne ifade etmektedir? Bu tarz sorular antroplogları, ilahiyatçıları, psikolog ve sosyologları asırlardır meşgul ededursun biz kalp konusu üzerinde bir nebze olsun durmaya çalışalım.

Literatürümüzde çokça kullanılan kalp kavramı, vücudumuzda taşıdığımız, kan dolaşımını sağlayan biyolojik organımıza gönderme yapsa da genelde kastedilen insanın akıldan farklı olan duygu dünyası ve vicdani yönüdür. Kalp kelimesi, kökeni itibariyle, değişmek anlamına gelir. Örneğin Osmanlı Türkçesinde de kullanılan tekallüb, inkilâb gibi sözcü sözcükler hep kalb kökünden türerler. Olguların isimlendirilmesi, her zaman bazı imalar taşır. Kalp kelimesinde de bunu rahatlıkla görebiliriz. Göğüs kafesimizin içerisindeki kan dolaşımını sağlayan organın yaptığı iş, değişim ve dönüşümün biyolojik temelidir. Kalp, kanı temizlerken aslında bu hayatî sıvıyı kirlilikten temizliğe dönüştürür. Fakat duygusal ve vicdani yönümüz olan kalp nasıl değişir ve dönüşür? Bu dönüşüm öncelikle kalbin nasıl kirlendiğinin bilinmesiyle mümkün olabilir.

Kalp, bir anda kirlenmez veya temizlenmez. Bu noktada kalbi fıtratla irtibatlandırabiliriz. Nasıl ki doğamız, iyiliğe de kötülüğe de evrilebilecek bir noktada ortaya çıkıp ardından çevresel, iradi, coğrafi etkilerle iyiliğe veya kötülüğe evriliyorsa, kalp yani insanın duygusal ve vicdani yönü de zamanla körelmeye ve temizlenmeye müsaittir.

Nitekim "O gün, ne mal kurtarır ne de evlât. Ancak Allah'a kalb-i selîm (temiz bir kalp) ile gelenler bunun karşılığını bulur". (Şuarâ, 88-89) ayeti kerimesinde ifade edilen kalb-i selim doğruluk mekanizmasını yitirmemiş bütüncül insan varlığı olarak görülebilir.

 "İnsan vücudunda bir et parçası vardır o düzelirse bütün vücut düzelir, o bozuk olduğunda bütün vücut ifsat olur. İyi bilin ki, işte o et parçası kalptir" (Buhârî, İmân, 39; Müslim, Musâkât, 107) Bu hadisi şerifin işaret ettiği husus tam olarak kalbin temiz tutulmasının gerekliliğidir. Düşünelim. Bu hadis iki açıdan yorumlanabilir: öncelikle biyolojik açıdan düşünebiliriz. Kalp vücuda kan tompalayan organ olduğu için onda meydana gelebilecek her hangi bir aksaklık sağlığımızı doğrudan etkileyecektir. İkinci olarak ise yukarıda işaret etmeye çalıştığım duygusal ve vicdani yön gelmektedir. Vicdan ve kalp sadece akılla sınırlandırılamaz. Muhakkak ki akılla zihinle, kalbin ve vicdanın bir irtibatı vardır. Ancak kalp ve vicdan aklı aşan bir mahiyete sahiptir. Eğer duygularımız, hislerimiz ve düşüncelerimiz ifsat olmuşsa akıl her an bu ifsat olmuş yapının kontrolü altına girebilir ve kötülükler zahir olabilir. Hz. Peygamber'in yukarıdaki hadiste dikkat çektiği nokta, kalbin temiz tutulması, davranış ve düşüncelerin selim ve sıhhatli olması olarak da yorumlanabilir.

İşte yukarıda işaret ettiğim dinin en önemli antropolojik fonksiyonlarından bir tanesi insanın zihinsel yönünü sağlıklı ve doğru bir yöne yönlendirmesidir.

Din kelimesinin kökeninde yatan borç anlamı bu şekilde ifade edilebilir. Varlığımız, dünyaya gelişimiz bizim elimizde olmadığından nereye yükleyeceğimizi pek bilmediğimiz bir borçluluk hissinin var olması tabidir. İşte bir din olarak İslam insanın bu duygusunu en doğru biçimde karşılamayı amaçlar ve kalbi en selim tutmaya yarayacak öğretileri yayma ve insan doğasını en gerçekçi bir biçimde yönlendirerek, doğru yöne sevk etme gayesini güder.