Dostluk, kolektif mutluluğa katkıda bulunabilmektir

-Rıza Tevfik Kalyoncu-

Belki ilginç gelecek ama dostluk, felsefenin konularından bir tanesi olarak ele alınır. Günümüzde insanlar arası ilişkilerin bir boyutu olarak dostluk olgusu, halen incelenen bir konu. Hatta İslam Felsefesinde Ebu Hayyan et-Tevhidi'nin bu konu üzerine bir kitabı bile mevcut. Örnek vermek gerekirse, İslam Ahlak Felsefesinin önemli kaynaklarından olan Ahlak-ı Nasırî'de dostlukla ilgili şu ifadelere rastlıyoruz.

"İnsan doğası itibariyle toplumsal bir canlıysa, onun mutluluğunun tamamlığı, arkadaşlarıyla ve diğer insanlarla birliktedir. İnsan tek başına yetkin olamaz. Yetkin ve mutlu kişi, arkadaşlar kazanmada büyük bir gayret sarfeden ve kendisine ait olan iyilikleri onlara da şamil kılan kimsedir."

Klasik siyaset ve ahlak felsefesinin temel düsturu "insanın doğası itibariyle toplumsal (medeni) bir canlı" olduğudur. Bu toplumsallık, ancak bireylerin birbirleriyle kuracakları ilişkilerle meydana gelebilir ki bu da öncelikli olarak arkadaşlık ve dostluktur.

Dostluk, Nasıreddin Tusi'nin ifadelerinden anlaşılacağı üzere ahlakın bir konusudur. Başkalarıyla bir güven ilişkisi tesis edebilmek, yalnızca bireysel mutluluğa değil, kollektif mutluluğa da katkı da bulunabilmekle irtibatlıdır dostluk. Başkasına düşmanca veya dostça yakalaşabilme özgürlüğüne sahip olan iradeyi, dostluk tarafına yöneltebildiğimiz takdirde arkadaşlığa ve dostluğa bir adım atmış oluruz.

Çok çeşitli yönleri olan dostluğu şu şekilde tanımlayabiliriz: iyilik, karakter sağlamlığı, güvenilirlik, konuşkanlık ve paylaşma gibi güzel hasletler nedeniyle iki insan arasında hasıl olan, yakınlıktır, dostluk. Faydadan ari değildir dostluk ama faydaya da indirgenemez. Zor günlerin, çaba ve destek isteyen zamanların insanıdır dostluk. Halk arasında yaygın olarak yapılan iyi gün dostu kara, gün dostu ayrımını düşünelim. Sırf menfaat ve haz merkezli bir yakınlıktır, iyi gün dostluğu. Oysa karagün dostluğu, diğerkamlık ve fedakarlıkla belirginleşen bir dostluktur. Dostluk, şiddetli ve zor zamanlarda yetkinliğini gösterir.

Kültürümüzde dostluk ve arkadaşlık kavramlarının yanında bir de "sahabi" kavramı var. Sahabe, sahabi kelimesinin çoğuludur. Sahabe kavramı, daha çok dini bir yüceltme ifadesi olarak Peygamberimizin dostları için kullanılır. Kelimenin köken anlamı "karşılıklı olmak" "bir arada olmak"tır. Fakat Peygamberimizin hayatından öğrendiğimiz anlamıyla sahabi olma, en yüce ahlaki ve dini idealin altında varoluşsal bir bütünleşmedir. Zira  sahabe dostluğunu anlamak, mağarada Hz. Peygamber (sav) ve Hz. Ebubekir (ra) arasındaki o ölümüne birlikteliği tekrar tasavvur etmekle mümküdür. Hicreti, Mekkeden ayrılışı bir de bu gözle okumak ufkumuzu açabilir diye düşünüyorum. Şu veciz ifadede dile getirildiği gibi: Önce dost (Refik) sonra yol. (Yola çıkmadan önce yoldaşı bul! Sonra yola çık!)