130 bin dolara alınan vatandaşlık: Suçlular paçayı nasıl kurtarıyor?

İngiliz The Guardian gazetesinin haberine göre, Pasifik ülkesi Vanuatu tarafından yürütülen "altın pasaport" programı sayesinde, onlarca gözden düşmüş iş insanı ve  dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde polis tarafından aranan kişiler de dahil olmak üzere 2 binden fazla insan vatandaşlık ve bununla birlikte AB ve İngiltere'ye vizesiz erişim satın aldı. 

Vatandaşlık verilenler arasında  ABD yaptırımlarından etkilenen  Suriyeli bir iş insanı, şüpheli bir Kuzey Koreli politikacı, ünlü bir Avustralyalı motosiklet çetesinin eski bir üyesi,  Vatikan'ı gasp etmekle suçlanan bir İtalyan iş insanı, 3 6 milyar dolarlık kripto para vurgunuyla suçlanan Güney Afrikalı kardeşler ve Türkiye'den Hayyam Garipoğlu var.

Bununla birlikte, pasaport programı, yabancı uyrukluların, genellikle bir aydan biraz fazla süren bir süreçte 130 bin ABD Doları karşılığında vatandaşlık satın almalarına izin veriyor. 

YENİ KİMLİKLERE GİDEN YOL

Geçen yıl Vanuatu hükümetine 116 milyon ABD dolarından fazla para kazandıran pasaport programı, 2017'de yeniden başlatılmasından bu yana sürekli tartışıldı. Ancak şimdiye kadar, program aracılığıyla kimin pasaport satın aldığına dair bilgiler bulanıktı.

The Guardian tarafından ülkenin bilgi edinme özgürlüğü programı aracılığıyla elde edilen bir dizi dahili hükümet belgesi, ülkenin kalkınma destek programı ve 2020 ile Ocak 2021'deki Vanuatu katkı programı aracılığıyla bir Vanuatu pasaportu alan herkesin adını ve uyruğunu detaylandırdı.

KRİPTO PATRONLARI, ARANAN SUÇLULAR, HATTA BİR BAŞBAKAN

Uzmanlar tarafından dünyanın herhangi bir yerindeki en hızlı, en ucuz ve en gevşek "altın pasaport" planlarından biri olarak pazarlanan Vanatu'nun  kalkınma destek programı, İngiltere ve AB ülkeleri de dahil olmak üzere 130 ülkeye engelsiz, vizesiz erişim sağlıyor. Vanuatu ayrıca gelir, kurumlar veya servet vergisi olmaksızın bir vergi cenneti olarak da faaliyet gösteriyor.

Ancak analistler planın suç örgütlerine  AB ve İngiltere'ye erişim için bir arka kapı oluşturduğu ve Pasifik'te bir üs kurmasına izin verdiği ve Vanuatu'nun vergi yasalarının ülkeyi kara para aklama için çekici bir ülke  haline getirdiği konusunda uyarıyor.

Kamuya açık mahkeme kayıtlarını, seçmen kütüklerini, ölüm kayıtlarını, sosyal medya izlerini ve dünyanın dört bir yanından polis ve kaynaklarla yapılan tartışmaları içeren aylarca süren bir soruşturmanın ardından Guardian, onlarca kişinin kimliğini doğrulayabildi.

Vanuatu, 2020'de bu programlar aracılığıyla yaklaşık 2 bin 200 pasaport çıkardı. Bunların  yarısından fazlası (yaklaşık bin 200'ü) Çin vatandaşlarına aitti. Çinlilerden sonra en yaygın vatandaşlık, Nijeryalılar, Ruslar, Lübnanlılar, İranlılar, Libyalılar, Suriyeliler ve Afganlar tarafından satın alındı.  Başvuranlar arasında ayrıca  ABD'den yirmi,  Avustralya'dan altı  ve Avrupa'dan birkaç kişi daha yer aldı.

Listede en dikkat çeken figürler arasında  Libya'nın BM destekli eski başbakanı Fayez al-Sarraj bulunuyor. Ocak 2020'de Libya ateşkes anlaşmaları bozulduğunda, Sarraj kendisi ve ailesi için pasaport aldı ve eşinin adıyla başvuruda bulundu. Bu yılın Mart ayında istifa ettikten sonra Libya'dan ayrıldı.

Bununla birlikte The Guardian, Sarraj veya eşinin herhangi bir suç faaliyetine karıştığına veya Vanuatu pasaportu satın almakla uygunsuz bir şey yaptığına dair herhangi bir öneride bulunmaktan kaçındığını yazdı. 

Vanuatu'nun altın pasaportunu alan, diğer siyasi figürler arasında Şam kırsalının eski Suriye valisi Alaa İbrahim ve eski bir Hintli politikacı olan Vinay Mishra yer alıyor. Mishra şu anda Vanuatu'da yaşıyor ve Hindistan'da hakkında yolsuzluk soruşturması yürütülüyor.

VANUATU'NUN ALTIN PASAPORT VERDİĞİ DİĞER İSİMLER

-Avukatlar tarafından eski yatırımcılarını soymakla suçlanan kripto para yatırım platformu Africrypt'in kurucuları Raees ve Ameer Cajee, iddiaya göre yaklaşık 3,6 milyar dolar değerinde bir bitcoin ile ortadan kayboldu.

-İtalyan iş insanı  Gianluigi Torzi, değerli bir Londra mülkünün satın alınması sırasında Vatikan yetkililerine 15 milyon euro şantaj yapmakla suçlandı. Torzi yanlış yaptığını reddetti.

-Türkiye'den banka patronu Hayyam Garipoğlu ise milyonlarca doları zimmetine geçirme ve 17 yaşındaki Münevver Karabulut'u vahşice öldüren yeğeni Cem Garipoğlu'na yardım etmekten bir hapis cezasına çarptırılmıştı. 

-Tüm bu isimler Vanatu'dan altın pasaport aldıktan sonra kayıplara karıştı. 

-Ayrıca, The Guardian tarafından ayrıca elde edilen belgelere göre, Suriyeli bir iş insanı ve Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın yakın danışmanı Halid el-Ahmad da Haziran 2019'da Vanuatu vatandaşlığı aldı.

AB'NİN ENDİŞELERİ

Hem AB hem de OECD, durumla ilgili endişelerini dile getirmeye devam etti ve Vanuatu'yu, programların imajını temizlemek için geçen yıl arka plan kontrollerini hızlandıracağına söz vermeye zorladı.

Buna rağmen belgeler, Ocak 2021'e kadar Vanuatu'nun dolandırıcılık veya yaptırımlarla bağlantılı kişilere ve kendi ülkelerinde polis tarafından aranan kişilere pasaport sattığını gösteriyor. Listede, Hayyam Garipoğlu,  bir FIFA patronu, bir Birleşik Emirlikler Prensesi ve Nijeryalı bir televizyon yazarı da olmak üzere çok değişik suçlardan aranan farklı ülkelerden kişiler yer alıyor. 

VANUATU İÇİN GELİR KAYNAĞI

Vanuatu, Dünya Bankası'nın kişi başına GSYİH'yi 2,780 ABD Doları olarak belirlediği dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer alıyor. Ülke,art arda yaşadığı doğal afetler nedeniyle ağır borç içinde bulunuyor.  2014'teki sert bir kasırgadan sonra, ülkenin borç stokunun GSYİH'ye oranı 2018'de yüzde 23'ten yüzde 47'ye yükseldi.

Pasaport satışı, Vanuatu hükümeti için en büyük gelir kaynağı oldu ve Investment Migration Insider tarafından yapılan analize göre, 2020'de tüm devlet gelirlerinin yüzde 42'sini oluşturdu.

Haziran 2021'de hükümet, büyük ölçüde devam eden vatandaşlık talebi sayesinde Covid-19 pandemisine rağmen bir bütçe fazlası bildirdi ve hükümet karını  borçları ödemek için kullandı.

Vanuatu'nun muhalefet lideri Ralph Regenvanu, "Projemizin çok önemli bir gelir avantajı var. Çok sınırlı kaynaklara sahip bir ülke için para çok önemlidir" dedi.

Ancak Regenvanu, özellikle dışişleri bakanı olduğu eski hükümet tarafından Mart ayında çıkarılan ve uluslararası bir uzman firmanın durum tespitine dahil edilmesini emreden bir kararın yürürlüğe girmesi başta olmak üzere, pasaporta başvuranları değerlendirmek için daha sağlam süreçlerin uygulanması gerektiğini söyledi. 

Öte yandan, Vanuatu'daki birçok kişi, planı, neredeyse on yıllık bir mücadelenin ardından 1980'de Fransa ve Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanan genç ülkenin egemenliğine bir hakaret olarak görüyor.

Ati George Sokomanu, 1970'lerde ülkenin bağımsızlık mücadelesinde önemli bir figürdü ve bağımsızlıktan sonra 1980'de Vanuatu'nun vakıf başkanı olarak atandı. Pasaportlar için nakit ödeme planının, bağımsızlık hareketi sırasında savaştıkları özgür ve gururlu bir Vanuatu vizyonunu "zedelediğini" söyledi.

Sokomanu "Özgürlüğümüz için mücadele ettik ve kazandık. Neden kendi pasaportumuzu başkalarına satarak bizi tekrar köleleştirmelirine izin verelim?" diye konuştu.