Falcı yorumlarının doğru algılanmasına neden olan olay: Barnum etkisi

Bilimsel anlamda bu tezi ilk araştıran kişiler Bertram R. Forer ve P.T. Barnum olarak biliniyor. Forer etkisi olarak bilinen kuram, sirklerde insanlara karakter analizi yaptığını iddia eden ve bu anlamda çeşitli gösteriler yapan Barnum'a ithafen "Barnum Etkisi" olarak da adlandırılır. Yaygın olarak bilinen adıyla Barnum Etkisi, genel için etkili olan bir önermenin, bir grup insan tarafından üstlenilmesidir.

İlk olarak 1948 yılında verilen piskoloji dersinde öğretmen B.R Forer öğrencilerine bir not kağıdı uzattı. Bu not kağıdında, "Başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz. Kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde bunları telafi etmeyi başarıyorsunuz. Kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz. Dışardan disiplinli ve özgüvenli gözükürken, içten içe kaygılı ve güvensizsiniz. Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor. Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. Bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz ama kendinizi başkalarına açarken çok açık, çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. Bazı zamanlar dışa dönük, sokulgan ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içe dönük, sakıngan bir kapalı kutu oluyorsunuz. Bazı çok gerçekdışı arzularınız var." ifadelerini yer aldı.

Forer'in öğrencilerden istediği ise dağıtılan kağıtta yer alan yorumun kendilerine ne kadar uyduğunu gösteren bir çizelgeyi işaretlemelerini istedi. Bu çizelgede 1'den 5'e kadar numaralandırılan "Hiç uygun değil, uygun değil, kararsızım, uygun ve çok uygun" seçenekleri bulunuyordu. Metnin kendilerine uygunluğunu seçen öğrencilerinin sonuçlarını analiz eden eden Forer, testi ne kadar tekrar ederse ettin ortalamanın hep 4.26 olduğunu görmüştür. Forer'ın bu çalışmasından sonra aynı deney çeşitli katılımcılarla defalar tekrarlanmış ve ortalama genellikle 4.2 çıkmıştır.

P.T. Barnum, psikoloji ile uzaktan yakından alakası olmayan bir adamdır. Özellikle sirk ticaretinde inanılmaz işlere imza atan ve dönemin dahi reklamcısı olarak gösterilen Barnum, insanları kolaylıkla manipule edebiliyor ve tam anlamıyla nabza göre şerbet veriyordu. Bu yüzden Forer'in yıllar boyunca uğraştığı bu psikolojik etki, bilim dünyasında Barnum Etkisi olarak anılıyor.