Umurbeyli Mahmut Celal Bayar 134 yaşında  

-Kerim Bayramoğlu-

Mahmut Celal Bayar'ın Babası Abdullah Fehmi Efendi Pilevne Türklerindendi. Berkofça'da doğmuş "Darülmuallimin" adı verilen öğretmen okulunu bitirmiş ve Berkofça Rüştiyesi'nin Baş öğretmeni olmuştur.Orada evlendiği Hanımı Emine hanım'dan Behsat ve Asım isimli iki oğlu dünyaya gelir. 93 Harbi denilen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sebebi ile Göç etmek zorunda kalırlar.İlk önce Trakya'ya Oradan İstanbul'a ve Bursa'nın Gemlik Kazasına bağlı Umurbey Köyüne yerleşirler.

Abdullah Fehmi Efendi Umurbey Rüştiyesinde baş öğretmen olarak göreve başlar. 16 mayıs 1883 yılında ailenin üçüncü oğlu Mahmut Celal dünyaya gelir. Babasının öğretmen oluşundan dolayı henüz 5 yaşındayken ilk okul birinci sınıfa başlar. 10 yaşında rüştiyeyi (ortaokul) bitirir. Lise eğitimi için Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) vardır hayallerinde fakat babası bu okula gitmesini istemez. İstanbul'da bulunan teyzesinden yardım ister fakat teyzesinin imkanları müsait olmadığı için İstanbul'dan baba ocağına döner. Bir süre Gemlik Reji(Tekel) idaresinde çalıştıktan sonra Bursa'da Ziraat Bankası İmtihanlarını kazanarak 16 yaşında memur olur. Bankada çalışırken eğitimini de ihmal etmez. Fransızcasını ilerletmek amacıyla College Francais de I'Assomption (Şimdiki Necatibey kız meslek lisesi) ve İpekçilik okullarını bitirir. Bankada görev aldığı yıllarda kısa bir dönem Hamidiye Sanayii Mektebi'nde (Tophane Endüstri Meslek Lisesi) müdürlük görevinde bulunur. Ekonomik faaliyetlere de girişir. Bursa'dan İstanbul'a sebze ve meyve nakledecek bir şirketin kuruluşuna öncü olmuştur.

Bursa eşrafından İnegöllü zade Rafet Bey'in kızı Reşide Hanım ile evlenir. Bu evlilikten Refii,Turgut ve Nilüfer adlarında üç çocukları olmuştur. Ziraat Bankasından ayrılarak Alman Orient Bank'ın Bursa Şubesinde çalışmaya başlar. Siyasetle ilk tanışması 1907 yılında İttihat ve Terakki Partisine girmesiyle başlar. 2. Meşrutiyetin ilanından hemen sonra 1908 yılında Partinin sekreterliği görevini üstlenir. Daha sonra Ege bölgesi sorumlusu olarak İzmir' gider. Kurduğu Köy kalkınma kooperatifleri, açtığı Şimendifer Mektebi ve İzmir'deki Rumları Yunanistan'a göçe mecbur etmesi unutulmayan hizmetlerinden olur.

GALİP HOCA

O yıllarda Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan savaşlarından yenik çıkmış ve Libya ile on iki adadan sonra Balkanları da kaybetmişti. 1914 yılında Birinci Dünya savaşı sırasında cephelerde korkunç savaşlar yaşanırken Bayar, İttihat ve Terakki'nin İzmir Katibi-i Mesulü sıfatıyla görevinde bulunuyordu. Birinci Dünya savaşı önceki savaşlardan daha büyük bir felaketle kapanınca İttihat ve Terakki'nin liderleri ülkeden kaçtılar. Mahmut Celal Bey ise savaş suçlusu ilan edildi. Bunun üzerine yakalanmamak için kılık değiştirip "Galip Hoca" takma adı ile Ödemiş'e gitti. Bayar bir konuşmasında "Galip Hocam çok muhterem bir insandı. Kurtuluş savaşında hem onu çok sevdiğimden hem de mağlubun karşıtı olduğu için galip takma ismini aldım" demiştir.

İKTİSAT VEKİLİ

Yunan işgalcilerine karşı zeybekleri toparlayarak savunma mevziileri kurup milli mücadelenin ilk ateşini yakanlardan biri olur. Balıkesir Kongresinde Akhisar Cephesi Alay komutanlığına getirilir. Son Osmanlı Meclisinde Manisa milletvekili olarak bulunur.1920 yılında İstanbul'un İşgaliyle Meclis-i Mebusan kapatılır. 23 Nisan 1920 günü Ankara'da Büyük millet meclisi açılması üzerine Mustafa Kemal Atatürk tarafından davet edilir ve Meclise Saruhan Milletvekili olarak katılır. 1921-1922 yılları arasında ilk büyük millet meclisinde İktisat vekilliği görevinde bulunur. Lozan Konferansına ekonomi danışmanı olarak dahil olur.

İŞ BANKASI'NI KURAR

Cumhuriyetin ilanından sonra milli bir bankanın kurulması meselesi ortaya çıkınca çok cüzi bir sermaye ile Türkiye İş Bankası'nı kurar. 1924 yılında imar, iskan, mübadele bakanlığına getirilir. Türkiye İş Bankası'nın Genel müdürlüğü görevinde de bulunur. Mustafa Kemal, Mahmut Celal Bey'e son derece güven duymaktadır. Bunu kendisini iki defa bakan yapmak sureti ile gösterecek ve son yıllarına kadar yanından hiç bir zaman ayırmayacaktır...

1930 yılından sonra Memleketin ekonomisinde can sıkıcı durumlar görülmeye başlar. Atatürk'ün bütün gayretlerine rağmen umulan ekonomik rahatlık sağlanamaz. Dönemin İktisat vekili Mustafa Şeref Bey istifasını verir ve 1932 yılında uzun bir aradan sonra Celal Bayar tekrar iktisat vekilliği görevine gelir.

DEMOKRAT PARTİ

1937 yılında, Atatürk tarafından Başbakanlığa getirilir. 2. Dünya savaşı süresince hiç bir siyasi görevde bulunmayan Bayar, 1945 yılında Milletvekilliğinden daha sonra ise CHP'den İstifa ederek 7 Ocak 1946 yılında üç arkadaşı ile Demokrat Parti'yi kurarlar. 1950 seçimlerinde Demokrat parti halkın yüksek oyları ile seçimleri kazanır. Meclis kararı ile Celal Bayar Türkiye Cumhuriyeti'nin 3. Cumhurbaşkanı seçilir.

İDAM CEZASI

27 Mayıs İhtilali ile tutuklanarak Yassıada'da kurulan mahkemede yargılanır ve hakkında idam kararı çıkarılır. Fakat bu karar yaş haddinden dolayı hapis cezasına çevrilir. Kayseri cezaevine gönderilir. 1964 yılında sağlık sorunlarından dolayı serbest bırakılır. Haksızlığa uğramış Demokrat partili milletvekillerinin siyasi haklarının geri verilmesi için mücadele etmiş ve bu hakları geri almıştır.

1960 Anayasasına göre Cumhurbaşkanlarının görev süresi bitince senatonun ömür boyu tabii üyesi olunuyordu. 1974 yılında siyasi haklarının geri verilmesi ile senatoya davet edildi. "Ancak halk tarafından seçilmedikçe onun temsilcisi olunmayacağını" belirterek senatonun bu davetini reddetti.

Yaşadığı dönemin tarihini anlatan 8 ciltlik "Ben de Yazdım" isimli eserini yazdı.

Celal Bayar doğduğu köyü ve köylülerini hiç bir zaman unutmadı. Yaşının ilerlemiş olmasına rağmen herkesi ismi ile hatırlar onlarla yaşadığı hatırları ve anıları anlatırdı. Hatta 96. yaş gününü de Umurbey köyünde kutlar. Köyden arkadaşı Parmaksız İbrahim ile karşılaşır. Aralarında şöyle bir konuşma geçer :

-Celal yaş günün kutlu olsun, nasılsın iyi misin?

-İyiyim İbrahim, sen nasılsın?

-İyi. Celal yaş ne çabuk geçiyor, çocukluğumuzda ne güzel oynardık. Ama sen beni hep döverdin.

-İyi ama İbrahim, sende uslu durmazdın ki... Aşıkları alır kaçardın. Fakat senin baban çok muhterem bir insandı. Onu severdim.

-Ah Celal ah, sağ olsalardı da bizi böyle görselerdi.

Orada bulunanlar bu söze güldüler.

"BU KÖYLÜLERİN HEPSİ ŞAİR OLMALI"

Atatürk ve Celal Bayar 1938 Şubat ayında Gemlik'e gelirler. Bu gelişlerini

Umurbey eski belediye başkanı ve Celal Bayar eski kütüphane müdürü Rıfat Somer şöyle anlatır: İlkokul beşinci sınıftaydım. Atatürk 'Suğni İpek Fabrikası'nın açılışı için Gemlik'e gelecek dediler. Biz öğretmenlerimizle birlikte Gemlik'e geldik. Şimdiki SSK hastanesinin ve sağlık ocağının bulunduğu yer top sahasıydı. Oraya dizildik. Boyum kısa olduğundan en öndeydim. Araba göründü. Heyecanlandım. Şoförün arkasında Celal Bayar, yanında yaver, yaverin arkasında Atatürk oturuyordu. Bakışları çakmak çakmaktı. Bayar Köyü göstererek bir şeyler anlatıyordu. Sonra önümüzden geçerken bizleri işaret etti. Fabrikaya doğru gittiler. Atatürk ile birlikte gazinoda resim çekinmişler. Bayar o sırada körfezi gösteriyormuş. Umurbey Çarşı meydanındaki heykel o resimden esinlenerek yaptırılmış. Aradan yıllar geçti. Umurbey belediye başkanlığı yaptığım sırada Beyefendiyle samimi olduk. "Atatürk ile Suğni İpek Fabrikası'na gelişinizi hatırlıyor musunuz? Atatürk'e ne anlatıyordunuz?" diye sordum. "İşte benim köyüm, bunlarda benim köylülerim" dedim. Bunun üzerine Atatürk sanki o köyde bulunmuşçasına "Bu köylülerin hepsi şair olmalı" dedi.

MÜZE VE KÜTÜPHANE

Celal Bayar'ın en büyük hayali bir müze ve kütüphane yaptırmaktı. Bu hayalini tüm masraflarını kendi karşılamak üzere çok sevdiği köyünde gerçekleştirdi. 26 Ağustos 1970 yılında Celal Bayar Kütüphanesi ve Müzesi açıldı.

22 Ağustos 1986 yılında, 103 yaşında Vefat etti. İlk olarak müzesinin bahçesindeki geçici mezara gömüldü. Ardından 7 Mayıs 1993 yılında törenle anıt mezara nakil yapıldı. O şimdi çok sevdiği Umurbey köyünün bağrında ebedi uykusunu uyuyor.

KAYNAKÇA:

Hayat mecmuası -5 Temmuz 1957

Umurbey -Naci pehlivan-Hakses yayıncılık -ağustos 2010

TEŞEKKÜRLER

Merhum Rıfat Somer Arşivi ( Umurbey Belediye Başkanlığı Ve Celal Bayar Vakfı Müdürlüğü Görevlerinde Bulunmuş Merhum Rıfat Somer'in Fotoğraf Arşivini Bizimle Paylaştığı İçin Torunu Rıfat Somer'e Teşekkürü Bir Borç Bilirim.

Özhan Filibeli

Aykut Kırlangıç

Uğur Cavaç