Son günlerde madeni para denilince herkes ‘bunu hurdaya satsan çok daha fazla ediyor’ cümlesini sıkça duymaya başladı.
Haber bültenlerinde ‘50 kuruşun maliyeti 50 kuruşu’ aştı gibisinden başlıklar yer aldı/alıyor.
Madeni parada kullanılan alaşımların hurda fiyatlarındaki önlenemez artış emtia olarak fiziki objenin üzerindeki değeri geçmesini sağladı.
Peki bu durumda yapılması gereken şey neydi? Paranın değerini fiziki objenin hurda değerinin altına çekmek gerekliydi. Ne yazık ki bu olmadı.
‘İnsanların kulağına hurdacılar çılgın gibi bozuk para eritiyor’ iddiaları çalınmaya başlarken işin artık çığırından çıktığını savunsak yanılmış olmayız.
Çünkü;
Birisi bir ikinci el ürün satış sitesine ‘kilo ile madeni para satılır’ diye ilan verdi. 25 kuruşluk madeni paraların görselini kullandığı ilanda kilogramı için 65 TL bedel biçildi.
Bir aydan daha uzun zamandır yayında olan ve adresi Bursa görünen ilanda açıkça;
“Kilo ile satış yapılır.
Şehiriçi elden teslim.
Şehirdışı kargoya verilir.
Toplu alışa ücretsiz getirim.
Hurda fiyatına satılık” diye yazıldı.
***
Şimdi bunun ne anlama geldiğini anlatalım;
Darphane verilerine göre 1 adet 25 kuruşluk madeni paranın ağırlığı 4 gram. Yani 250 adet 25 kuruşluk madeni para 1 kilogram yapıyor. Şimdi yukarıdaki ilana göre hesaplayacak olursak üzerinde 62,5 TL değeri olan madeni para 65 TL’ye satılıyor.
Aynı hesabı 10 kuruşluk paralar için de yapalım;
1 adet 10 kuruşluk madeni para 3,15 gram ağırlığında. Yani 1 kilogramda 318 tane olması gerekiyor. Yukarıdaki ilana göre 31,8 TL’lik madeni paranın hurda değeri 65 TL.
Son olarak 5 kuruş ile bu hesabı yapalım; 1 adet 5 kuruş’un ağırlığı 2,9 gram. 1 kilogramda 345 adet madeni para var. Yani üzerindeki değeri 17,25 TL olan paranın yukarıdaki ilana göre değeri 65 TL!
***
Peki neden anlattım bunları dersek;
Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına hatta ve hatta direkt 11 Şubat 1970’te yayımlanan ve süresiz olarak uzatılan 1567 sayılı ‘Türk Parasının kıymetini Koruma Kanunu’ kapsamında bu yapılanın suç olduğunu belirtmek için.
Çünkü piyasada dolaşımda olduğu sanılan bir çok madeni para eritildiği için artık yok ama ne yazık ki darphaneye göre hala dolaşımda.
Bunu anlatmak için güncel verilere de bakmakta fayda var;
2009’da YTL’den TL’ye geçiş esnasında;
311 milyon 920 bin 400 adet 1 TL,
162 milyon 840 bin 100 adet 50 kuruş,
174 milyon 61 bin 100 adet 25 kuruş ,
280 milyon 140 bin adet 10 kuruş,
235 milyon 122 bin 600 adet 5 kuruş,
14 milyon 297 bin adet 1 kuruş piyasaya verildi.
***
2021’e geldiğimizde ise piyasaya;
413 milyon 549 bin 998 adet 1 TL,
151 milyon 852 bin 500 adet 50 kuruş,
171 milyon 958 bin adet 25 kuruş,
110 milyon 613 bin adet 10 kuruş,
160 milyon 836 bin adet 5 kuruş,
18 milyon 720 bin adet 1 kuruş tedavüle verildi.
2021 yılı madeni para adeti olarak 2009’dan sonra en çok paranın tedavüle verildiği yıl oldu.
***
Gelelim emtia değerlerinin zirve yaptığı 2022’ye,
Ocak ayında piyasaya hiç 5 ve 1 kuruş vermedi Darphane.
Şubatta da 1 kuruş sürmedi piyasaya ama Mart’ta 485 bin adet bastı.
Yılın ilk 3 ayında
91 milyon 256 bin adet 1 TL,
42 milyon 392 bin adet 50 kuruş,
44 milyon 879 bin adet 25 kuruş,
21 milyon 965 bin adet 10 kuruş,
12 milyon 425 bin adet 5 kuruş,
485 bin adet 1 kuruş tedavüle verildi.
***
Son olarak da Darphane’ye göre tedavüle verilen toplam madeni ufaklık para miktarı;
2 milyar 504 milyon 877 bin 512 adet 1 TL
1 milyar 109 milyon 952bin 450 adet 50 Kuruş
1 milyar 476 milyon 746 bin 250 adet 25 kuruş
2 milyar 190 milyon 50 bin 59 adet 10 kuruş
2 milyar 157 milyon 709 bin 750 adet 5 kuruş
318 milyon 211 bin 550 adet 1 kuruş’tan oluşuyor.
***
Şimdi şu sorudan başlayalım; bu madeni paraların ne kadarı halen piyasada?
Hazine ve Maliye Bakanlığı bununla ilgili uzunca zamandır neden ses çıkarmıyor?
Madeni paraların eritildiği haberlerini biz duyuyoruz da onlar duymuyor mu?
Hadi duyulmuyor diyelim bizim itibarımız olarak kabul edilen Türk Lirasını kanuna rağmen internetten kilo ile satanlar bu rahatlığı nereden buluyor?
***
Türk Lirasının değerini korumak için yeni banknot ve madeni paralar elbette çözüm ama bizim bütün işi gücü bırakıp dijital TL ekosistemini bütün ülkede yaratmamız ve artık tek merkezden bu işi kontrol edebiliyor olmamız, emtia fiyatlarına bağlı kalmadan paramızın değeri ile anılıyor olmamız gerekli.
Şu anda hangi markete giderseniz gidin nakit para verdiğinizde para üstü konusunda önemli sıkıntılar var. Özellikle 5 ve 10 kuruşlar bulunmuyor.
Piyasada 2 milyar 157 milyon 709 bin 750 adet olduğu bilinen 5 kuruşların tamamı ağırlık olarak 6 milyon 257 bin 358 kilogram yapıyor.
Toplam değeri 107 milyon 885 bin 487,5 TL, yukardaki ilanda yer alan hesaba göre ise hurdası; 406 milyon 728 bin 270 TL.
İşte bu basit hesap yüzünden bazı hurdacıların gözü madeni paraların üzerinde.
***
Paralar yok oldukça yerine yenisi geliyor ama her gelen madeni para piyasadaki genel ağırlığı artırdığı gibi değeri de düşürüyor. Duyumlar artık ayyuka çıktı.
Ben bambaşka bir şey ararken karşılaştım bu ilanla. Kendi adıma utandım.
Ama suçun meşrulaştırılmaması gerektiğini savunanlardanım.
Zamanında soğan deposu basanların bugün TL’yi eritenleri de bulması ve cezalandırması lazım.
