Işık: “Deprem olmadığı gün en uzun gündür”

Kahramanmaraş depremi yaşadığımız şehirlerde bugüne kadar yapmamız gereken oturduğumuz binaları sorgulama devrini başlattı. Bu nedenle denetim alanında Bursa’nın öne çıkan isimlerinden Yapı Denetim ve Deprem Mühendisleri Bursa Temsilcisi Serkan Işık ile görüştük.

Afet sonrasında yıkımın sebebi olarak karşımıza bir sürü madde çıktı. Zeminin sıvılaşması, fay hatlarının yakınına yerleşim yerlerinin kurulmuş olması, gecekondulaşma, 2000 öncesi ve sonrası bina yapımı standartlarındaki farklılık ve denetimin olmayışı! Belediye başkanları, müteahhitler, ilgili kamu kurumları ve denetim firmaları toplum vicdanında suçlu bulundu. Televizyonda profesörler sürekli olarak yapı denetim firmalarını eleştirirken ilgililerine işin iç yüzünü sorma fırsatımız oldu. Marmara Depremi sonrası yapılan binalarda malzeme standartları yükseltilmiş, yönetmeliğe tabi olma zorunluluğu getirilmiş durumda. Ancak yer seçiminin görevleri olmadığını belirten Yapı Denetim ve Deprem Mühendisleri Bursa Temsilcisi Serkan Işık, hem yanlış bildiklerimizi bizlere gösterdi hem de Bursa için sorularımızı cevapladı.

Şehirler tarihi dokuları nedeniyle çoğunlukla eski. Ancak buna rağmen kendisini yüzde 50 yenilemeyi başaran Bursa için Işık, “Bu bir başarıdır” diyor. Yalnız bu noktada bir sorun daha var çünkü yeni yapıların fay hattına yakın hatta üstünde olma ihtimali bulunuyor. Günlerdir herkes bu haritaları inceliyor ve başına neler gelecek diye hesaplamalar yapıyor. Bunun için Büyükşehir Belediyesi, STK’lar, üniversiteler harekete geçmiş durumda. Belki bugüne kadar herkes görevini iyi yapmış olsaydı, deprem afete dönüşmez bu kadar insanı kaybetmemiş olurduk düşüncesi hayat boyu bize eşlik edecek. Herkes konuştu ancak suçlamaların odağındaki yapı denetim firmalarına da kulak vermek gerekiyor!

Kendinizi tanıtır mısınız?

Ben Serkan Işık. Yapı Denetim Deprem Mühendisleri Bursa temsilcisiyim. 23 yıldır inşaat sektöründe çalışmaktayım. Önce kamuda çalıştım. Yaklaşık 19 yıldır da yapı denetim sistemi içinde görev alıyorum.

Yapı denetim firmalarının sorumlulukları nelerdir? Kapanan yapı denetim firmalarının sorumlulukları ne oluyor?

Yapı denetim kuruluşları, bir inşaatın başlangıcından bitimine kadar arsa sahibi adına inşa faaliyetlerini ve müteahhiti denetleyenlerdir. Bizler imar planlarından sonra oluşan projeleri eksiksiz biçimde yerine getirmekle yükümlüyüz. Sorumluluk temel inşaattan başlar, bina kullanım iznini alana kadar devam eder. Sonrasında oluşabilecek yanlış bir uygulamanın da statik açıdan sorumluluğu 15 yıl denetim firmalarındadır. Firma kapansa bile burada verilen taahhütnamelerden dolayı uygulama denetçilerinin hem kontrol elemanlarının hem de şirket sahiplerinin sorumluluğu devam ediyor.

DEFNE’DE GECEKONDU ÇOK

Deprem bölgesini incelemeye siz de gittiniz. Gözlemlerinizi paylaşır mısınız?

Yıkımın en çok olduğu Hatay’da yapılar genellikle gecekondu şeklinde yapılmış. Daha önce gitmiş, binaların yorgun olduğunu görmüştüm. Halk kentsel dönüşüm bekliyordu ama deprem beklemedi! Defne denilen yer gecekonduların en çok olduğu yerdi. Bazı yerlerde apartmanlar olsa da 1999 öncesi yapıldıkları için belki beton sınıfları bile tespit edilemeyecek haldeydi. Bu bölge turizm için çok önemli ve turların yığıldığı bir yer. Buna rağmen kent kendisini yenileyememiş.

FAY HATLARINA BİNA YAPILMAZ

Denetleme olmadığı için bu kadar büyük bir yıkım yaşandı deniyor. Sizce firmalar görevlerini yapmadı mı?

Binaların yapı denetime tabi olanları denetleniyor. Bölgede yeni yapılmış ve denetime girmiş binaların yıkılma oranı düşük. Ancak sistemi şöyle kurmak gerekiyor. Yer şekillerine, fay hattına, toprak yapısına bakılması gerek. Bunlara yapı denetim firmaları karar veremez. Fay hattının üzerine bina yapan ya da yaptıran hiç suçlu değil mi? Oradaki belediyelere de hak veriyorum. Türkiye coğrafi olarak eski bir yerleşim. Önceden fay hatlarının bilinmediği tarihlerde şehirler oluşmuş. Bu bir zamandan sonra değişemiyor. Bu coğrafyada yaşıyorsak depremi, fay hatlarını bilmemiz gerekiyor. Bugün fay hattının olmadığı yerde yapı denetime tabi ve mevzuatlara uygun olan yapılarda insan ölme riskini milyonda bir olarak görüyorum. Depremde ivmelenme “-5, +5” olmuş, binalar yerden yükselmiş. Bu mesafede yapı denetim olsa da yapılar yıkılır. Bizler yer seçimine karışamıyoruz. Yer seçiminin sorumluluğu belediyelerin. Buranın jeolojik, jeoteknik ve jeofizik analizleri yapılmış olmalıydı.

İNSANLAR BİLİNÇLENMELİ

Bursa’da durum nedir? Nereler imara açılmamalıydı?

Bursa’nın tarihinde önemli depremler var. 1855 yılında yaşanan depremle yıkım çok olmuş. Eski yerleşimin olduğu bu kısımda hala inşaatlar var. O zaman zarar gören yerlerden ders alınmamış ve şehir aynı yerde yaşamaya devam etmiş. İnsanlar bilinçlenerek bu yerlerden uzak durmalı. Büyükşehir Belediyesi fay hatlarının üzerine kurulmuş yapılarla ilgili bir çalışma yapacağını söylemiş. Bu çalışma yerinde bir çalışma. Bugün deprem olmadı, yarın olmayacağını biliyor muyuz? Bugün bir kişiyi kurtarmak bir toplumu kurtarmakla eş değerdir.

BURSA’NIN YARISI YENİLENDİ

Şehrimizde bulunan yapı stoku olası depremi atlatabilecek halde mi?

Bursa’nın ilçelerde dâhil olmak üzere nüfusu 3 milyon 300 bin. Bakanlıktan aldığım 31 Aralık 2022 tarihi itibariyle Bursa ilinde yapı denetime tabi denetlenmiş ve yapı denetime tabi yapılıp kullanılan alan 76 milyon metrekare. Bunun haricinde 14 milyon metre kareye yakını da yapı denetim hizmeti ya da yapı kayıt belgeleri almış. Toplam 90 milyon metrekare yapıyor. 540 bin adet yenilenmiş bina bulunuyor. Yaklaşık 1 milyon 620 bin kişi sağlıklı binalarda oturuyor demek oluyor bu. Yarı yarıya bir oran var. Bazı şehirlerde özellikle tarihi dokusu olan şehirlerde yüzde 50 bile büyük başarı. Geri kalan binalar çürük mü? Hayır, 2000 öncesi yapılan binaların durumunu net olarak bilmiyoruz.

5 YIL SONRA CEZA VE YIKIM

Bina Kimlik Sistemi nedir?

2021 yılından sonra yapılan bütün binaların artık BKS denilen sistemi var. Bina Kimlik Sistemi! Asansörler nasıl her yıl denetleniyorsa binalarda beş yılda bir denetlenecek. Binaların herhangi bir kolonunda proje dışı bir imalat ya da kaçak yapılaşma varsa işlem yapılacak. BKS ile binalarınız takip altında şu saatten sonra değişiklik yapmayın. Değişiklik yapmanız gerekiyorsa da mimardan mühendisten yardım alın. Aksi takdirde beş yıl sonra karşınıza ceza ve yıkım ile gelir.

Kolon kırdırmak nelere yol açıyor?

Binaları ayakta tutan kolonlardır. Bunların kesilmesi demek yapıyı silip atmak demektir. Kerpiç ev mi, kolonu kırılmış apartman mı? Kesinlikle kerpiç evi seçerim! Kolon kırıldı diye bir anda yapı yıkılmıyor ama şöyle düşünün taşıyıcı on ayak var biri yok o zaman bina o yana doğru devrilir.

ÖNEMLİ OLAN CANDIR

Gündemde uzunca süredir yer alan ‘1050 Konutlar’ın durumu ne olacak?

Büyükşehir gerekli çalışmaları yapıyor. Bir binada asbest ve rutubet kokusu varsa hemen yenilenmeli zaten. 20 yıllık bir yara burası. Binlerce insan yaşıyor. Hak sahiplerinin hepsi tek tek sorun çıkarabiliyor. Ben bir kentsel dönüşüme gittim. Anlattım her şeyi. Biri hemen “Ben karşıyım. Yeni mutfak dolabı yaptırdım, kabul etmiyorum” dedi. İnsanın canından daha kıymetli mutfak dolapları var. Belediyenin 1050 Konutlar için yaptığı doğru bir iştir. İnsanların bir an önce anlaşma sağlaması ve harekete geçmesi gerekiyor.

KAMU ACİL OLANI YAPAR

Kentsel dönüşüm, rantsal dönüşüm mü?

Kentsel dönüşümün iki tarafı bulunuyor, hak sahipleri ve müteahhitler. Rantsal dönüşüm olarak görüyorlarsa, vatandaş kendisi yapsın o zaman. Düşük faizlerle para veriyor devlet. Buna rağmen vatandaş kendisi yapmıyor, müteahhit yapıyor. O adamın amacı ne peki? Kâr elde etmektir. Kâr amacı gütmeyen şirketi nereden bulacaksın? Ya olacak, ya olmayacak. Afet riski için kamu acil olanı yapar ama tüm ülke bu şekilde yapılamaz. Bu yüzden olaylara mantık çerçevesinden bakılmalı.

BİZİM DE GİDERLERİMİZ VAR

Özel firmaların denetim için istedikleri ücretlerin yüksek olduğu basına yansıdı. Ücretler hakkında bilgi alabilir miyiz?

Bizler maliyetin yüzde 1,5’ine denetleme yapıyoruz. İnşaat maliyetlerini geçtiğimiz dönemlerle kıyaslayınca yüzde 200 gibi artış var. 2019’da birim fiyat 1604 liraydı. Bugün birim fiyat 5980 lira. Sonuç olarak biz de personel çalıştırıyoruz, giderlerimiz var, inceleme yakıt maliyetimiz var. Kanuna göre birim fiyat artışı her yıl üretici fiyat endeksine yani ÜFE’ye göre olur. Vatandaş bu konuda şikâyetçi diyorsunuz ama 1 milyonluk daire bugün 5 milyon lira. Bizim genel başkanımızın bir sözü var,  “Vicdanıyla cüzdanı arasına sıkışmış bir denetim sistemi olmaz.” Sevdiklerimizin canından daha mı önemli para? Riskli raporu çıkar ve daire değeri düşer diye denetim istemeyen var.

Herkes çok endişeli. Bu süreç için tavsiyeleriniz neler?

Yaklaşık 5 yıldır deprem anlatıyorum Bursa’da. Bir insan kendi yaşadığı yeri kontrol ettirmeli. Yapı denetime tabi ise binanızı elletmeyin. Ancak fiziki bir muayene yaptırın. Sonra faya mesafe kontrol edilmeli. Evlerini insanlar bilmekle yükümlü. Deprem olsun, bina göçsün, devlet yenilesin. Herkes bunu bekliyor. Zaman kaybedilmemeli. Deprem olmadığı gün en uzun gündür.

İŞ DOĞRU YAPILMALI!

Eklemek istedikleriniz var mı?

Hatay’da yeni binalar nasıl yıkıldı diyorlar. Yerbilimcilerin bir yer imara uygun mu diye raporlaması gerekiyor. Bize jeoloji mühendisi rapor getiriyor, bu onların görevi. Fay hattı sınırlamalarını bilmeli. Herkes işini düzgün yapmalı. Bugün deprem olmaz ben bunu görmeyeyim derlerse olmaz. Bundan önce belli kat sayısına kadar gözlemsel deney yapıyorlardı. Hangi mimarlıkta, teknik işte sayılar olmadan gözlemsel deney olur! Sonuç ortada. Bu işi teslim eden, mimarlar, jeoloji ve inşaat mühendisleri, şantiye şefidir. Onlar işlerini ne kadar doğru yaparsa denetledikten sonra o kadar doğruya ulaşırız!