BOYKOT VE OLİMPİYATLAR

Başlangıçta boykot ve olimpiyat kelimelerinin yan yana gelmesi bana teorikte çok zor gibi geldi ama pratikte konuyu araştırmaya başlayınca işin hiç de öyle olmadığı ortaya çıktı!

Çağdaş, modern Olimpiyat oyunlarının kurucusu Pierre de Coubertin'in amacı "Dünya barışına ve daha iyi bir dünya yaratılmasına katkıda bulunmak üzere gençliği dil, din, cinsiyet, renk, ırk, sınıf ayrımı olmaksızın, bir araya getirmekti"

***

21 Haziran 1894'te Baron de Coubertin'in öncülüğünde 12 ülkenin temsilcileri, oy birliği ile modern Olimpiyat oyunlarının yeniden başlatılmasını karara bağladılar. Bu kadar iyi niyetli kurulmuş ve "kazanma" yerine "katılma" prensiplerini ön plana alan olimpiyatlar, yine de ihtirası ve hırsı, aklının ötesine geçen ismi büyük ama kendisi siyasi liderlerin ve devlet adamlarının aldığı kararlarla zaman zaman siyasi boykotlara sahne oldu.

Bu boykotlar bazen Uluslararası Olimpiyat Komitesi veya onun uzantısı olan Olimpiyatlar'ı düzenleyen devlet ve şehir temsilcileri aracılığı ile tavandan tabana, bazen de devletlerin kendi ekonomik ve/veya siyasi görüş ve çıkarları için tabandan tavana doğru uygulandı veya sahneye kondu.

Tavandan tabana, merkezden periferiye doğru olan boykotlar:

1- 1919'da Belçika'nın Anvers kenti IOC tarafından 1920 Olimpiyatları için seçildi.

Dünya gençliği, spor alanlarında mücadele edeceğine ellerine silah alıp savaş alanlarında birbirlerini öldürmeye gittiler.

1914'te başlayan 1. Dünya Savaşı 1918'de sona erdi. Bu insanlık kâbusunu başlatan Almanya ve müttefikleri Osmanlı Devleti, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ve Bulgaristan bu oyunlara çağrılmadılar.

Böyle bir kararı IOC'un almasının sakıncalarını gören Baron de Coubertin, katılacak ülkelere yapılacak davetin, organizatör kent tarafından yapılmasını önerdi. Anvers kenti yetkilileri de davet mektubunu adı geçen ülkelere yollamadılar. Bu oyunlara 29 ülkeden 65 bayan, 2561 erkek toplam 2 bin 626 sporcu katıldı.

5 kıtayı temsil eden Olimpiyat bayrağı ve sporcunun Olimpiyat yemini ilk olarak bu Olimpiyat'ta uygulandı.

2- 1924 7. Olimpiyat oyunları Paris'te yapıldı.

Bir önceki uygulama bu sefer Paris kenti yetkilileri tarafından yapıldı ve savaş sorumlusu Almanya oyunlara davet edilmedi. Bu oyunlarda 7 aylık bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti 40 erkek sporcu ile temsil edildi. Oyunlara 44 ülkeden 135 bayan, 2 bin 954 erkek, toplam 3 bin 89 sporcu katıldı. 1940 ve 1944 Olimpiyatları 2. Dünya Savaşı nedeniyle yapılamadı.

3- 1948 14. Olimpiyat oyunları Londra kentinde yapıldı.

Uluslararası Olimpiyat Komitesi bu sefer sorumluluğu üzerine alarak dünyayı kana bulayan Almanya ve Japonya'yı oyunlara çağırmadı.

Oyunlara 59 ülkeden 390 bayan, 3 bin 714 erkek toplam 4 bin 104 sporcu katıldı. Türkiye oyunlara 1 bayan, 67 erkek toplam 68 sporcu ile katıldı.

Türkiye oyunlarda 6 altın, 4 gümüş, 2 bronz toplam 12 madalya kazandı. Madalyaların 11 tanesi 4 altın, 2 gümüş serbest güreşte; 2 altın, 2 gümüş ve 1 bronz madalya grekoromende geldi.

Güreş dışındaki tek madalyamızı atletizmde 3 adım atlamada Ruhi Sarıalp 15.02 metrelik atlayışı ile üçüncü olarak aldı.

4- 1964, 18. Olimpiyat oyunları Tokyo'da yapıldı.

Asya kıtasında ilk düzenlenen olimpiyatlarda, yasaklanmış 'GANEFO Oyunları'na katıldıkları gerekçesi ile Kuzey Kore ve Endonezya ile ırkçı tutumu nedeniyle Güney Afrika Cumhuriyeti, IOC kararı ile oyunlara alınmadı. Sovyetler Birliği'nin, Doğu ve Batı Almanya'nın Olimpiyatlar'a iki ayrı takım halinde katılması önerisini IOC reddetti. Doğu ve Batı Almanya, Olimpiyatlar'a tek takım halinde Birleşik Alman Cumhuriyeti olarak katılıp 10 altın, 22 gümüş, 18 bronz ile toplam 50 madalya alarak, 4. sırada yer aldı.

Tokyo Olimpiyatları'na 93 ülkeden 678 bayan, 4 bin 473 erkek toplam, 5 bin 151 sporcu yer aldı. Türkiye, 23 erkek sporcu ile katıldığı oyunlarda güreşte 70 kilo grekoromende Kazım Ayvaz, 78 kilo serbestte İsmail Ogan'la altın, serbest güreş 57 kiloda Hüseyin Akbaş'la, 87 kiloda Hasan Gemici ile 97 kiloda Ahmet Ayık'la gümüş, serbest 97 kiloda Hamit Kaplan'la bronz madalya kazandı.

5- 1968, 19. Olimpiyat oyunları Mexico City'de yapıldı.

Çoğunluğu Afrika'dan 40 ülke, oyunlara yeniden kabul edilen Güney Afrika Cumhuriyeti'nin çıkarılmaması durumunda oyunları boykot edeceklerini açıklayınca IOC, Güney Afrika'yı oyunlardan çıkardı.

Oyunlara 112 ülkeden 781'i bayan, 4 bin 735'i erkek toplam 5 bin 516 sporcu katıldı. Türkiye, oyunlara, 29 erkek sporcu ile katıldı.

Serbest güreşte 78 kiloda Mahmut Atalay, 97 kiloda Ahmet Ayık ülkemize 2 altın madalya kazandırdı.

6- 1972 20. Münih Olimpiyat Oyunları Münih'te yapıldı.

Olimpiyatlar'da Afrika ülkelerinin karşı çıkması nedeniyle Rodezya, ırkçı tutumundan dolayı IOC'de yapılan oylamada 31 evet oyuna karşın 36 hayır oyuyla daveti iptal edilerek oyunlardan çıkarıldı.

İsrail'de tutuklu bulunan arkadaşlarının serbest bırakılmasını isteyen Filistinli bir grup, 5 Eylül günü Olimpiyat köyüne girerek iki sporcuyu öldürüp 9 sporcuyu rehin aldı. Sonuçsuz pazarlıklar ve başarısız bir operasyonla havaalanında çıkan çatışma sonrasında tüm rehineler ölürken 2 Filistinli öldürüldü, 3'ü de yakalandı.

Bir günlük aradan sonra oyunlara devam edildiyse de Norveç, Hollanda ve Filipin takımları, bu kanlı olayı ve oyunların devam etmesini protesto ederek ülkelerine geri döndüler. Oyunlara 121 ülkeden bin 59'u bayan, 6 bin 75'i erkek 7 bin 134 sporcu katıldı.

Türkiye 1 bayan 46 erkek toplam 47 sporcu ile temsil edildi. Tek madalyamızı güreş, serbest stilde Vehbi Akdağ ikinci olarak aldı. Oyunlar, Olimpiyat tarihine "Kanlı Olimpiyat" olarak geçti.

***

TABANDAN TAVANA DOĞRU OLAN BOYKOTLAR:

1-1952, 15. Helsinki Olimpiyat Oyunları:

Milliyetçi Çin (Tayvan), Kızıl Çin'in Olimpiyatlar'a davet edilmesi üzerine oyunlara katılmadı. Sovyetler Birliği ilk kez Olimpiyat oyunlarına katıldı ve 22 altın, 30 gümüş, 19 bronz olmak üzere toplam 71 madalya ile ABD'nin arkasında ikinci sırada yer aldı.

Oyunlara 69 ülkeden 519 bayan, 4 bin 436 erkek toplam 4 bin 955 sporcu katıldı.

Türkiye oyunlara 56 erkek sporcu ile katıldı. Hasan Gemici serbest güreş 52 kiloda, Bayram Şit 62 kiloda altın, Adil Atan serbest 87 kiloda bronz madalya kazandılar.

2-1956 16. Melbourne-Stokholm Olimpiyat oyunları:

İlk kez kış aylarında gerçekleştirilen Yaz Olimpiyat oyunlarına, 1956'da Sovyetler Birliği'nin Macaristan'ı işgalini protesto eden Hollanda, İspanya ve İsviçre'nin yanı sıra Süveyş Kanalı'na İngiltere ve Fransa'nın müdahalesini gerekçe gösteren Mısır, Irak ve Lübnan katılmadı.

Çin Halk Cumhuriyeti de Tayvan'ın davet edilmesi üzerine oyunlara katılmadı.

Oyunlarda 170 kişilik Macar kafilesinden 100 sporcu ve yönetici, Avustralya'ya iltica etti.

Demokratik Alman Cumhuriyeti ile Federal Almanya, bu oyunlara Birleşik Alman Cumhuriyeti adı altında katıldılar bu beraberliklerini 1960 ve 64 Olimpiyatları'nda da devam ettirdiler.

Birleşik Almanya Olimpiyatlar'ı, 6 altın, 12 gümüş, 7 bronz ile toplam 26 madalya kazanarak oyunları 7. sırada tamamladı.

Bu Olimpiyatlar'da "Avustralya'ya girecek hayvanların, 6 ay karantinada tutulma" zorunluluğundan dolayı binicilik yarışmaları, İsveç'in başkenti Stokholm'de yapıldı.

Oyunlara 72 ülkeden 376 bayan, 2 bin 938 erkek toplam 3 bin 314 sporcu katıldı.

Türkiye, 24 erkek (9 Stokholm, 15 Melbourne) sporcu ile katıldığı oyunlarda serbest güreş 57 kiloda Mustafa Dağıstanlı, 73 kiloda Mithat Bayrak, 87 kiloda Hamit Kaplan'la altın, 67 kilo grekoromende Rıza Doğan, serbest 73 kiloda İbrahim Zengin'le gümüş, serbest 52 kiloda Hüseyin Akbaş, grekoromen 52 kiloda Dursun Ali Erbaş'la bronz madalya kazandılar.

3-1976, 21. Montreal Olimpiyat oyunları:

IOC tarafından oyunlara alınmayan Güney Afrika Cumhuriyeti'ne gidip maç yapan Yeni Zelanda'nın oyunlara alınmamasını isteyen 20 Afrika ülkesine ait sporcular (bazı kaynaklara göre 22) isteklerinin kabul edilmemesi üzerine yarışmalardan çekilip ülkelerine döndüler.

Oyunlara Çin Cumhuriyeti olarak katılmak isteyen Tayvan, Kanadalı yetkililerin bu talebi reddetmesi üzerine oyunlara katılmadı.

Kanada ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında var olan buğday satım anlaşmasının bu kararda önemli rol oynadığı ileri sürüldü.

Montreal Olimpiyatları'na 92 ülkeden bin 260 bayan, 4 bin 824 erkek olmak üzere toplam 6 bin 84 sporcu katıldı.

Türkiye yarışmalara 1 bayan, 29 erkek, toplam 30 sporcu ile katıldı ve hiç madalya alamadı.

4- 1980 22. Moskova Olimpiyatları:

Sovyetler Birliği'nin Aralık 1979'da Afganistan'a girmesi üzerine ABD Başkanı Jimmy Carter Şubat 1980'de bir açıklama yaparak, Sovyetler'in, Afganistan'dan çekilmemesi durumunda Moskova Olimpiyat oyunlarını boykot edeceklerini bildirdi.

Ulusal Olimpiyat Komiteleri seçimle işbaşına gelen bağımsız kuruluşlar olduğu için ABD Milli Olimpiyat Komitesi'ne yaptırım gücü olmayan Carter, komitenin Moskova Olimpiyatları'na katılma kararı alması halinde, katılan sporcu ve yöneticilerin pasaportlarının geçersiz sayılacağını açıkladı.

Başta Federal Almanya, Japonya, Kanada, Çin Halk Cumhuriyeti, Norveç, İsrail, Kenya ve Türkiye'nin de aralarında bulunduğu 33 ülke (bazı kaynaklara göre 66 ülke) büyük bir toplu boykot kararı alarak katılmadılar.

İngiliz Hükümeti'nin, gidilmemesi için uyarıda bulunmasına rağmen İngiliz Olimpiyat takımı Moskova'ya gitti. Avustralya, Fransa, İtalya, Avusturya, Belçika, Finlandiya, Yunanistan gibi ülkeler ABD'nin çağrısına uymayarak oyunlara katıldılar.

Türkiye, futbol ve basketbolda, Olimpiyat eleme maçlarını oynadı ancak Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü 'Federasyonların yeteri kadar hazırlanamadıkları' ve 'Teknik yönden oyunlara katılma konusunun uygun görülmediği' gerekçeleri ile sporcu isimlerini TMOK'a bildirmeyince Türkiye Moskova Olimpiyatları'nda Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) Temsilcisi Suat Erler, TMOK temsilcisi Sinan Erdem, FILA Asbaşkanı Vehbi Emre ve boks hakemi Ahmet Cömert tarafından temsil edildi. Oyunlarla ilgili açılan Uluslararası Afiş Yarışması'nda ünlü grafik sanatçımız Mengü Ertel, üçüncülük ödülü kazandı.

Moskova oyunları sona erdiğinde, dört yıl sonra Los Angeles'ta yapılacak olan 1984 oyunları için geleneksel kurallara uygun olarak kapanış töreninde Amerikan bayrağının göndere çekilmesi gerekirken, Carter'in engellemesi ile Los Angeles eyalet bayrağı çekildi. Oyunlara 80 ülkeden, bin 115 bayan, 4 bin 64 erkek, toplam 5 bin 179 sporcu katıldı. 195 madalya Sovyet, 126 madalya Doğu Alman, 41 madalya Bulgar 32 madalya Macar ve Polonyalı, 25 madalya Romen ve 20 madalya Kübalı sporcular arasında paylaşıldı.

Batı ülkelerinden İngiltere 21, İtalya 15, Fransa 14 madalya kazandı.

5-1984, 23. Los Angeles Olimpiyat oyunları:

Boykot artık Olimpiyatlar'ın içine çökmüştü. Ülkeler, gruplar halinde oyunları boykot etmeye devam ettiler. Başta Sovyetler Birliği olmak üzere aralarında İran ve Libya'nın da bulunduğu 14 ülke Moskova'ya misilleme olarak, 'güvenlik önlemlerinin yetersiz olduğu' gerekçesi ile oyunları boykot etti.

Politika tüm ağırlığı ile Olimpiyat oyunlarının üzerine çökmeye başlamıştı.

Doğu Bloku ülkelerinden Sadece Romanya oyunlara katıldı. Bu oyunlara ilk defa katılan Çin Halk Cumhuriyeti 15 altın, 8 gümüş, 9 bronz, toplam 32 madalya ile genel sıralamada 4.lük gibi büyük bir başarıya imzasını attı.

Oyunlara, boykota rağmen 140 ülkeden, bin 566 bayan, 5 bin 263 erkek toplam 6 bin 829 sporcu katıldı.

Türkiye oyunlara, 2 bayan 46 erkek toplam 48 sporcu ile katıldı. Kazandığımız 3 madalyanın ikisi boksta 51 kiloda Eyüp Can ve 57 kiloda Turgut Aykaç'tan, biri de güreş serbest stilde +100 kiloda Ayhan Taşkın'dan geldi.

Oyunların yıldızı, atletizmde 4 altın madalya kazanan Carl Lewis oldu. Jimnastikte de Romen bayan sporcu Ecaterina Szabo 4 altın ve bir gümüş madalya kazandı.

Los Angeles'taki bütün olumsuzluklara rağmen bir olumlu olay da oyunlara damgasını vurdu. Montreal, 4 yıl önce oyunları, 1 milyar dolarlık bir zararla kapatmıştı. Ancak, Los Angeles organizasyon komitesi, oyunları "ticari bir iş" olarak ele aldı ve 225 milyon artı değer yani kârla kapatmayı başardı. Ekonomik olarak bu "artı değer" bundan sonraki oyunlara aday olacak kentlerin sayısının artmasının en büyük itici gücü oldu.

Oyunlarda ev sahibi ABD 174 madalya ile birinci sırayı alırken onu 59 madalya ile Federal Almanya, 53 madalya ile Romanya, 44 madalya ile Kanada takip etti.

6- 1984, 24. Seul Olimpiyat oyunları:

Bulaşıcı bir hastalık gibi yayılmaya devam eden boykot görüntüleri yine hortladı. Düşman kardeşler Kuzey ve Güney Kore, 40 yıldır kapışıyorlardı. Doğu Bloku ülkeleri ile Güney Kore'nin diplomatik ve ekonomik ilişkileri yoktu. Kuzey Kore, oyunlar programındaki bazı branşların kendi sınırları içinde yapılmasını isteyerek pazarlık masasına oturdu. Bu istekleri reddedilince de Küba, Nikaragua ve Etiyopya ile birlikte oyunları boykot etti.

Ancak artık Batı ve Doğu Bloku ülkelerinin başını çektiği bu boykotların olimpiyat ve olimpizm ruhuna zarar verdiğine ve sona ermesi gerektiğine inanan Uluslararası Milli Olimpiyat Komitesi (IOC) beklenen kararını açıkladı ve boykot olaylarına son noktayı koydu.

Bundan sonra, olimpiyatları boykot eden ülke IOC üyeliğinden çıkarılacak ve bir daha hiçbir olimpiyata çağrılmayacaktı.

Bu çok yerinde olan kararla, boykot olayı Olimpiyat tarihinden silindi ama Seul Olimpiyatları'nda bir başka zararlı olay, 'doping' konusu su yüzüne çıktı.

100 metre birincisi Kanadalı Ben Johnson'un madalyası anabolizan kullandığı gerekçesiyle elinden alındı ama Seul'un tek kirli sporcusu Ben Johnson değildi!

Bulgar halter takımının altın madalyalı iki sporcusunun da dopingli olduğu ortaya çıktı, Bulgarlar halter takımlarını oyunlardan çektiler. Ben Johnson'un antrenörü Charlie Francis ve doktoru Astaphan, Ben Johnson'dan başka antrene ettiği 13 bayan ve erkek sporcunun da sterod kullandığını açıkladı.

Amerikalı antrenörler daha sonra Amerikan takımındaki pek çok sporcunun 1984'te reçeteli sterpid kullandığını açıkladılar.

Tüm bunlara karşın Seul Olimpiyatları hem teknoloji hem tesis olarak tarihin en büyük olimpiyatı oldu.

Oyunlara 159 ülkeden 2 bin 194 bayan, 6 bin 197 erkek olmak üzere toplam 8 bin 391 sporcu katıldı.

Bu oyunlara Türkiye 6 bayan, 44 erkek toplam 50 sporcu ile katıldı.

Naim Süleymanoğlu halter 60 kiloda altın, Necmi Gençalp serbest güreş 82 kiloda gümüş madalya kazandı. Bu oyunlara damgasını vuran "Cep Herkülü" Naim Süleymanoğlu, 6 Dünya ve 9 Olimpiyat rekoru kırarak, adını "Olimpiyatlar'ın unutulmaz isimleri" arasına yazdırdı.

1981 yılında oyunların ev sahipliğini aldığı zaman Güney Kore'de renkli televizyon yoktu.

Yedi yıl içinde dünyanın renkli televizyon üretimini gerçekleştiren on ülke içine giren Güney Kore oyunlardan da 500 milyon dolar kâr ederek çıktı.

***

Ancak doping olayı günümüz dünyasında kanayan bir yara olarak devam ediyor. 9 Kasım 1989'da Berlin duvarı 41 yıllık aradan sonra ortadan kalktı.

Doğu ve Batı Almanya 3 Ekim 1990'da birleşerek Almanya Cumhuriyeti oldu.

1992, 25. Barselona Olimpiyatları, hiçbir ülkenin boykot etmediği, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin yasaklı konumdan çıkarıldığı, dağılan Sovyetler Birliği'nin bağımsız devletler topluluğu adı altında, 1991'de birleşen Demokratik Almanya ile Federal Almanya'nın da Almanya adı altında katıldığı bir olimpiyat oldu.

Sporcusu olmayan Afganistan, geçit törenine katılarak alkışlandı.

Sonuçta olimpiyat ve olimpizm ruhu, oyunlara tekrar geri geldi.

Kaynaklar

1-TMOK'nin 100 yılı (1908-2008) Altuğ İstanbulluoğlu, TMOK Yayınları 2008 İstanbul,

2-Olimpiyatlar, Cüneyt Koryürek, 2003 İstanbul,

3-Atina'dan Atina'ya (1896-1996), Lütfü Can Üstel, Morpa Yayınları, 2005 İstanbul.