Cumhuriyetten sonraki ilk kadın sporcularımız-2

Türkiye'de kadınlar spor hayatına dâhil olduktan sonra Halet Çambel ve Suat (Aşeni) Tarı hanımlar isimlerini Olimpiyat kütüğüne çaktırmayı başardı. 

Olimpiyatlara katılan ilk kadın sporcularımız 1936 Berlin Olimpiyatları'nda eskrim dalında ülkemizi temsil eden Halet Çambel ve Suat (Aşeni) Tarı hanımlardır. Böylece Genç Türkiye Cumhuriyeti, pek çok dünya ülkesinden önce çağdaş Türk kadınının adını Olimpiyat Oyunları kütüğüne yazdırma onurunu büyük Atatürk sayesinde kazanmış oldu. Ayrıca bu iki kadın sporcumuz aynı zamanda Olimpiyat Oyunları'ndaki ilk Müslüman kadın sporcular olarak da Olimpiyat tarihine adlarını yazdırdılar.

Prof. Dr. Halet Çambel (Arkeolog, doğum: 1916, Berlin, vefat: 12 Ocak 2014) Almanya'da askeri ataşelik görevi yapan ve Atatürk'ün silah arkadaşlarından Hasan Cemil Bey'in kızıdır. Annesi de aynı dönem Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa'nın kızı Remziye Hanımdır.

Öğrenimine Almanya'da başlamış, Cumhuriyet'in ilk yıllarında 8 yaşında ailesi ile birlikte İstanbul'a dönmüş, eğitim hayatına Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nde devam etmiştir. Zayıf bir beden yapısı olduğundan sağlıksız bir yaşam endişesi ile spora başlayan Halet Hanım önceleri yüzme, kürek, bisiklet ve okçulukla uğraşmış sonra Robert Koleji'nin beden eğitimi öğretmeni son Rus Çarı'nın muhafız alayı subaylarından ve eskrim hocası olan Aleksandr Nadolski'den eskrim dersleri almaya başlamıştır.

Eskrimde kısa zamanda ve 1933 yılında Ankara'da Cumhuriyet'in 10. yılı gösterilerinde yer almıştı. 1935 yılında Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nden mezun olan Çambel, Fransız Hükümeti'nden aldığı bursla Paris Sorbonne Üniversitesi'nde 3 yıl arkeoloji lisans eğitimi gördü. Hititçe ve İbranice öğrendi. Eğitimi süresince eskim çalışmalarına da "Salle Cardere"de devam ederek görgü ve bilgisini artırdı.

1936 yılında Berlin'de yapılan olimpiyatlara eskrim dalında takım arkadaşı Suat Fetgeri Aşeni (Tanı) ile birlikte Türkiye'nin ilk kadın sporcuları olarak katıldı.

Oyunlarda Halet Çambel ilk pulde elenirken Suat Fetgeri Hanım, Çek rakibini 5-0, Amerikalıyı 5-3 yendi. İsviçreliye 4-5 yenildi. Yarışmaya katılan 44 yarışmacı arasında ikinci pulde ilk 22 kadın sporcu arasında yer aldı.

Not: 1-11 Ağustos tarihlerinde Almanya'nın Berlin kentinde yapılan 11. yaz Olimpiyat Oyunları'nın genç Türkiye Cumhuriyeti için üç önemi vardır. İlk madalyalarımızı bu olimpiyatta kazandık, ilk defa kadın sporcularımız olimpiyata iştirak ettiler. İlk defa bir Türk sporcusu, oyunları siyasi ideolojisinin propaganda aracı olarak kullanmak isteyen Almanya Şansölyesi Adolf Hitler'in görüşme talebini, hükümetinin izni olmadığı gerekçesiyle reddetti, Bu Türk sporcusu da Halet Çambel'di.

Oyunlara Türkiye 57 erkek ve 2 kadın sporcu ile katıldı. Olimpiyatlarda ilk altın madalyamızı grekoromen 61 kiloda Yaşar Erkan alırken, serbest 79 kiloda Ahmet Kireççi 3. olarak bronz madalya kazandı. Bu olimpiyatta ilk olarak basketbol, kano ve hentbol olimpik branş kabul edilerek yarışmalara dâhil edildi. Madalya sıralamasında Almanya 33 altın, 26 gümüş, 30 bronz, toplam 89 madalya ile birinci ABD, 24 altın, 20 gümüş, 12 bronz, toplam 56 madalya ile ikinci olurken Türkiye olimpiyata katılan 49 ülke arasında 1 altın, 1 bronz, toplam 2 madalya ile 19. sırada yer aldı.

***

Halet Hanım daha sonra Sovyetler'le yapılan karşılaşmalarda da ay yıldızlı formayı giymiş ve Türkiye'nin gelmiş geçmiş en iyi eskrimcilerinden biri olmayı başarmıştı. Akyaka evlerinin mimarı olmakla ünlü Nail Çakırhan'la evlenen Çambel, Hattuşaş'ın bulunduğu Boğazköy'de stajyer olarak başladığı kazıları hayatı boyunca sürdürmüş, Karatepe-Aslantaş höyüğünde Türkiye'nin ilk açık hava müzesini kurmuştur.

Karatepe kalıntılarının ortaya çıkarılması ve Hitit dilinin çözülmesine katkısı büyüktür. Uzun yıllar İstanbul Üniversitesi Tarih Öncesi Arkeoloji Bilim Dalı Kürsüsü Başkanlığı yapan Prof. Dr. Halet Çambel, 1960 yılında ihtilalden sonra "Ünlü 147'ler Listesi"nde üniversiteden ihraç edilmiştir. 2004 yılında, Arnavutköy'de "Kırmızı Yalı" olarak bilinen ailesinden kalma tarihi evini Boğaziçi Üniversitesi'ne bağışladı. Bu yapı "Halet Çambel ve Nail Çakırhan Arkeoloji ve Geleneksel Mimarlık Araştırmaları Merkezi"ne dönüştürülmek üzere restore edilmektedir.

2005 yılında Hollanda Hükümeti'nin, kültür ve kalkınmaya hizmet edenlere verdiği "Prens Claus Ödülü"nü aldı. 2010 yılında TC Kültür Bakanlığı tarafından verilen Kültür ve Sanat Büyük Ödülüne" layık görüldü.

12 Ocak 2014'te, 98 yaşında vefat edene kadar arkeolojik kazılara katılmaya devam edecek kadar dinç ve enerjik bir insandı...

***

Suat (Aşeni) Tarı: 1916 yılında doğan Suat Fetgeri Aşeni'nin babası Ahmet Fetgeri Aşeni, Beşiktaş Spor Kulübü'nün ve Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı'nın kurucusu, değerli bir deniz subayı, iyi bir güreşçi ve jimnastikçi idi. 1923 yılında Güreş Federasyonu'nda bir yıl süre ile başkanlık yaptı. 1924 yılında Atletizm Federasyonu Başkanlığı'na getirildi ise de bir yıl aradan sonra tekrar Güreş Federasyonu Başkanı olup 1937 yılına kadar bu göreve devam etti. BJK kulübünün 6. başkanıdır. 1924 Paris, 1928 Amsterdam, 936 Berlin Olimpiyatları'na Güreş Federasyonu Başkanı ve yönetici olarak katıldı.

Baba ve kızı Aşeni'ler, idareci ve sporcu olarak aynı olimpiyata katılan tek Türk ailesidir.

Babasının teşviki ile önce jimnastik yapıp sonra eskrime geçen Suat Hanım, o tarihlerde başka kadın eskrimci olmadığından hep erkek sporcularla karşılaşmak ve mücadele etmek zorunda kaldı. Daha sonra Halet Çambel'in ortaya çıkması ile hem çok iyi bir arkadaş hem de sıkı bir rakibi oldu.

Daha sonra BJK'de eskrim hocalığı yapan Rus Çarı'nın eskrim öğretmeni Albay Aleksandr Nadolski'den ders aldılar. Suat ve Halet hanımlar uzun bir süre yurt içi karşılaşmalarda şampiyonlukları paylaştılar. Suat Hanım 1935 yılında Sovyetler'le olan karşılaşmalarda ilk kez milli formayı giydi. 1936 Berlin Olimpiyatları'na yine arkadaşı Halet Hanım'la birlikte ilk kadın sporcularımız olarak katıldılar.

Olimpiyat kafilesinde Güreş Federasyonu Başkanı olarak yer alan babası Ahmet Fetgeri Aşeni'nin bulunması onlara, baba-kız olarak olimpiyatlara katılan ilk Türk ailesi olma onurunu da kazandırdı.

Üzücü bir kaza sonucu spor hayatının en verimli döneminde eskrim podyumlarından ayrılmak zorunda kaldı. Daha sonra babasının oturduğu Gölcük'e yerleşti. Burada Amiral Burhanettin Tarı ile evlendi. Orada yaşadı ve 22 Nisan 1970'te, 53 yaşında Gölcük'te hayata gözlerini yumdu.

***

Kadına layık olduğu önemi veren Atatürk Türkiye'sinin yetiştirdiği aydın ve çağdaş  saygıdeğer Türk kadınlarının geçmiş 5 Aralık Kadın Hakları Günü kutlu olsun.

Lütfen bu haklarınıza sahip çıkın. Haklarınızı elinizden almaya çalışacak her türlü girişime de sizi ikinci sınıf vatandaş yapacak karanlık düşüncelere de izin vermeyin.

"İnsan denen varlığın kafa yapısı ne kadar gelişirse gelişsin, beden gelişimi noksan ve yetersiz olursa, o kafayı ileriye götüremez, taşıyamaz," Mustafa Kemal ATATÜRK...

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu.

Dünyada beden eğitimini zorunlu kılan ilk devlet adamı...

Kaynaklar:

1-Cumhuriyet dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları 8. cilt" Cumhuriyet döneminde Türkiye'de spor" 1985, sayfa: 2254,

2-Türk Spor Tarihi Ansiklopedisi, Cem Atabeyoğlu, Fotospor Yayınları, 1991, sayfa: 92-99,

3-"90 Soruda GS Kulübü Tarihi" 1905-1995, Ahmet Çakır, Demir Ajans Yayınları 1995, sayfa: 106-108,

4-Olimpiyat Oyunlarında Türk Kızları, Erdoğan Arıpınar, Cem Atabeyoğlu Tuncer Cebecioğlu (kolektif çalışma TMOK Yayınları, no:4, 2000,

5-Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi'nin 100. Yılı, Altuğ İstanbulluoğlu, TMOK Yayınları, 2008,

6-"Başlangıçtan 1980'e Kadar GS'da Kürek" Celal Gürsoy, Yüksel Taşçı. GS Spor Kulübü Yayınları 2013, 2. Baskı.