İzmir atletizminin unutulmaz ismi: Mahir Araz

1922 ‘de Türkiye Atletizm Federasyonu’nda bugüne kadar başkanlık yapmış isimlerin içinde NAİLİ MORAN nasıl efsane bir isimse İzmir atletizmi için de MAHİR ARAZ, duayen olmayı başarmış ve iz bırakmış bir isimdir. Ve garip bir rastlantı sonucu her ikisi de mart ayında hakkın rahmetine kavuşmuşlardır. (Naili Moran: 14 Mart 1968, Ankara’dan İstanbul’a dönerken Bolu’da geçirdiği bir trafik kazası sonucu, Mahir Araz; 17 Mart 2016, İzmir’de vefat). Türk atletizminin efsane ismi Naili Moran; atletizm, basketbol, yüzme ve sutopu dallarında milli forma giymiş, İngilizce Fransızca ve Almancayı akıcı şekilde konuşan, 1928, 29 yıllarında Fransa’da Olimpik’te Nice takımında futbol oynamış, 1930’lu yıllarda boks yapmış, 1935’te sutopunda Ruslara karşı milli formayı giymişti. 

Türk atletizmine 1937 yılında çeşitli kamu denetçisi ve spor yetiştiricisi görevlerinde bulundu.1938 yılında İstanbul atletizm ajanı olarak görev almış, 1940 yılında Türk takımının Balkan Şampiyonu olmasında büyük rolü olmuş, 1941 yılında Atletizm Federasyonu uzmanlığına getirilmiş, 1943 ile 56 yılları arasında Türk atletizmine altın devrini yaşatmıştı. Federasyon Başkanlığı zamanında 1. Doğu Akdeniz Oyunları’nın (Atina, 1947) 2. Akdeniz Oyunları’nın 1948’de İstanbul’da yapılmasını sağlamış, Amerika, Finlandiya gibi atletizmde ilerlemiş ülkelerinin atletlerinin Türkiye’de yarışmaları, Ruhi Sarıalp’in Londra Olimpiyatları’nda 3 adım atlamada 15.02,5 m. ile Olimpiyatlar’da güreşin dışında aldığı bronz madalya hep onun idareci olduğu zaman diliminde gerçekleşmiş büyük spor olayları idi. 1948 Londra Olimpiyatları’nda basketbol hakemi olarak görev alıp Olimpiyat final maçında A.B.D-Fransa arasında oynanan ve Amerika’nın 65-21’lik skorla Olimpiyat Şampiyonu olduğu maçı idare etmiş bir isimdi.

1945-57 (12 yıl) 1964-68 (5 yıl) yılları arasında tam 17 yıl süre ile Federasyon Başkanlığı yapan Naili Moran, başkan olduğu dönemlerde, Türkiye şeref listelerinin derlenip yayınlanmasını sağlamış, atletizmde kümeleri hayata geçiren (1. küme: büyükler, 2. küme: gençler, 3. küme: yıldızlar olarak), Türkiye kır koşularının başlamasını sağlayan, Türkiye atletizmini Avrupa standartlarına taşıyan yenilikleri gerçekleştiren bir öncü idi. Uluslararası Atletizm Federasyonunun Avrupa İcra Komitesi’ne girip Türkiye’nin uluslararası itibarını ve saygınlığını arttıran kişi olmuştu. Kır koşuları ülkemizde 1937 yılında 6 bölgenin iştirakı ile başladı. Önce 6000 m, daha sonra 1940-46 yılları arasında 7500 m, 1947 yılından sonra 10.000 m. olarak koşuldu. 1937-49 yılları arasında koşulan Türkiye kır koşularını şu atletler kazandı: 1937, yer: Ankara, 6000 m. 1.ci: Şevki Evren (Ankara bölgesi): 22.18.4, 1938: Yer: Ankara, 6000 m, 1.ci: Galip Koşar( Kocaeli Bölgesi): 19.20,1939, yer: Ankara: 6000 m.;1.ci :Rıza Maksut İşman, İstanbul Bölgesi): 18.46, 1940: yer: İstanbul, 7500 m.; 1.ci: Rıza Maksut İşman (İstanbul Bölgesi); 25.51.4, 1941: yer: İzmir, 7500 m, 1.ci: Mustafa Kaplan (Ankara Bölgesi): 24.32.2, 1941, 42, 43, 44, 45, 46. 47 (7 defa) Eşref Aydın (İstanbul Bölgesi: FB kulübü) 1948, yer Kayseri, 10.000 m. Recep Het( Ankara bölgesi): 31.34.4, 1949, Yer: Gaziantep, 10.000 m.,1.ci: Osman Coşgül (Ankara bölgesi): 33.12,3.4 branşta milli formayı giyen Naili Moran’ın vakitsiz ölümü Türk atletizmi için büyük bir darbe olmuştur. Tıpkı Naili Moran gibi Mahir Araz da İzmir atletizminin efsane ismi idi. 1948-54 yılları arasında yüksek atlamada 1.87,5 (Viyana, 1950, 1.88 ve 1.90’lık dereceleri ile peş peşe 3 defa Türkiye rekoru kıran Araz 1954 yılında voleybolda da milli olmayı başardı. Araz, atletizm hayatını noktaladıktan sonra İzmir bölgesinde atletizm, voleybol, basketbol ajanlıkları yaptı. 1951 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Beden eğitimi bölümünü bitirip çeşitli illerde beden eğitimi öğretmenliği yaptı.

Öğretmenlik hayatına Malatya Lisesi’nde başlayan Araz, 1954’te Ankara Hasanoğlan Öğretmen Okulu’na tayin olduktan sonra 1960 yılında İzmir’e geldikten sonra vefat edene kadar hayatının geri kalan kısmını İzmir’de geçirdi. İzmir Yüksek Öğretmen Okulu’nda, Buca Eğitim Enstitüsü’nde ve çeşitli liselerde, genç kuşakların sporcu olarak yetişmesinde rol oynadı. İzmir bölgesi atletizm ajanı olarak 1960-64 (5yıl) + 1965-73 (8 yıl) + 1980-82 (3 yıl): toplam 16 yıl görev yaptı. Aralık 1965’te İzmir Fuarı’nda bulunan Çekoslavak pavyonunun, fuar mevsimi dışında atletizm salonu olarak kullanılmasını sağladı.

Türkiye Salon Birincilikleri, 1971’de Akdeniz Oyunları için yapılan Atatürk stadı altındaki bugünkü adıyla Soner Çoşan Salonu kullanılmaya başlayana kadar 1968-1971 yılları arasında fuar içindeki Çekoslavak pavyonunda yapıldı. 73 yıllık yaşamının 57 yılını atlet, idareci, ajan, Beden eğitimi öğretmeni, master atlet, master kulüp başkanı, master atlet olarak geçiren Mahir Araz’ın yaşamında “Naili Moran 5 yıldız atletizm yarışmalarının ve Naili Moran Atletizm Vakfı’nın çok ayrı bir yeri vardır. Tulya Moran’ın rahmetli eşi Naili Moran’ın anısını yaşatmak için kurduğu Naili Moran Atletizm Eğitim Vakfına eski atletler Melek Özyol, Nursel Gülay’la birlikte çok emek verdi. 13 Ocak 2000 tarihli Hürriyet Gazetesi’nde duygularını şu cümlelerle dile getiriyordu: ‘’Amacımız tabana dönük 7-14 yaş gruplarına atletizmi sevdirmek, atletizm eğitimi yaptırmak ve yarışmalar düzenleyerek geleceğin sporcularını, bu organizasyon şemsiyesi altında yetişmelerini sağlamaktı. Okullara girip iletişim kurmak ve bu çalışmaları yaygınlaştırmak kolay olmadı. Karlıyaka’dan Bornova’ya, Selçuk’tan Ödemiş’e, Torbalı’dan Manisa’ya koşturup durduk ama emeklerimiz boşa gitmedi. 1961-1973 yılları arasında milli takıma sayısız rekortmen yetiştirdik.

Bir atlet olarak kıracağınız 3-5 rekor size kalır ama elit düzeyde 100 atlet yetiştirdiğiniz zaman farklı bir duygu yaşarsınız. Hayatınızdaki boşluğu doldurursunuz. Naili Moran’a bu yüzden gönül verdim. Türk atletizmi, Avrupa’yı çok geriden takip ediyor. Ülkemizde spor futbola endeksli. Profesyonel futbol, diğer spor branşlarının üzerini bir karabulut gibi örtüyor. Futbolla rekabet edebilmek için Naili Moran 5, yıldız yarışmalarında, 3 yıl arka arkaya birincilik elde eden atletleri karşılıksız burs, zincirin diğer halkası olan antrenörleri de altınla ödüllendirmeye başladık. Başlangıçta herşey iyi gitti. Büyük bir canlılık yakaladık. Ancak zaman içinde olay ekseninden saptı ve ticari kaygılar ön plana çıktı. Atletizmde başarıyı yakalayan ülkelerde antrenörler gelecek, geçim kaygısı olmadan çalışır. Bu da sonuçta verim artışı ve başarıyı getirir. Antrenör ve sporcuya, gelecek ve maddi sorunlar olmadan bir çalışma ortamı sağlamalıyız.” 1986 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi  Buca Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi Bölüm Başkanlığından emekli olup ayrılan Arazhem içindeki aktif spor yapma arzusunu tatmin hem de belli bir yaşı geçmiş kadın ve erkeklere atletizm yapma zemini hazırlamak için Ajanlık görevini sürdürürken İzmir Gençlik ve Spor İl Md. eski atlet Erdenay Oflaz’la birlikte İzmir’de  eski atletleri bir araya getirerek masterler açık saha ve salon yarışmalarını organize etmeye başladı.

Bunun için master sporcuları bir kulüp çatısı altında toplamak amacıyla eski atletlerden oluşan 19  kurucu üye ile birlikte kurumsallaşmak için tüzük çalışmalarını bitirip ülkenin ilk master atlet kulübü olan İzmir Masterler atletizm kulübünü 25 Mart 1988 yılında kurdu. Kulübün kurucu üyeleri: Mahir Araz, Melek Özyol, Orhan Erdil, Oktay Karakulak,  Yılmaz Vardaroğlu, Hikmet Kandeğdi, Ruhi Yalçıner, Sezer Engin, Nursel Gülay, Ayhan Şengönül, Vedat Dinler, Günnur Atabay, Prof. Dr. Gürhun Atabay, Prof. Dr. Arman Çağdaş, Ali Rıza Saysen, Şinasi Ertan, Dr. Atıf Atilla, Prof. Dr. Niyazi Lodos, Gürkan Ertaç.’tan oluşuyordu. Geçici kurul Başkanı Mahir Araz, 20 Nisan1988’de TSYD İzmir şubesi lokalinde kulübün resmen tescil edildiğini, İzmir atletizm dünyasına ilan etti. Kulübün başkanlığındaki ilk yönetim kurulu üyeleri; Hikmet Kandeğdi, Melek Özyol, Ruhi Yalçıner, Sezer Engin, Orhan Erdil, Nursel Gülay, Vedat Dinler ve Ayhan Şengönül’den oluştu. Mahir Araz İzmir Masterler Atletizm Kulübünde 4 dönem başkanlık yaptı.

1.dönem:23.3.2988-1.12.1988 (geçici başkan) 2. dönem: 15.4.1990-20.12.1992 (seçimle gelen başkan) 3.Dönem: 27.12.1998-17.12.2000, (Başkan) 4.cü dönem: 17.12.2000-22.12.2002. (başkan). 21.9.1991 de Balkan Masterler Atletizm Birliği 2.ci Başkanı olarak ülkemizi yurtdışında temsil görevini yüklendi. Masterler Balkan Atletizm Birliği Başkanı Simeon Symyonidis’le birlikte Atina’da 1. Veteranlar Balkan Atletizm Şampiyonası’nın yapılmasının mimarı oldu. Kafile başkanlığını Mahir Araz’ın yaptığı 1.Balkan oyunları 21 Eylül 1991’de Atina’nın ilk olimpiyatlara ev sahipliğini yapan tarihi Averof Stadı’nda yapıldı. 7 bayan+27 erkek: toplam 34 atletten oluşan kafilemiz oyunlardan 22altın, 16 gümüş, 8 bronz: toplam 44 madalya ile yurda döndü. Bu Yarışmada Mahir Hocam 65-69 yaş grubunda yüksek atlamada 1.30 m. ile Balkan Şampiyonu oldu. 1999da İzmir’de yapılan 9. Balkan Veteran Atletizm Pist Şampiyonası’nda70-74 yaş grubunda Mahir Hocam 1.24.m. ile altın madalyayı boynuna taktı.

2000 yılında Yunanistan’nın Katerini kentinde yapılan Veteranlar Balkan Şampiyonası’nda Mahir Hoca, 70-74 yaş grubunda yüksek atlamada 1.25m. ile birincilik kürsüsünde bayrağımızı dalgalandırdı. 2002’de İstanbul’da yapılan Balkan Veteranlar Pist Şampiyonası’nda75-79 yaş grubunda Mahir Hocam 1.20 m. ile birinciliğe ambargosunu uyguladı. 2003,13.cü Balkan Veteranlar Şampiyonası’nda Katerini-Yunanistan, 75-79 yaş grubunda,1.20 m. l.ci2 004, 14.cü Balkan Veteranlar Şampiyonası İstanbul’da 75-79 yaş grubunda yüksek atlamada 1.15 m. ile birinci, uzun atlamada; 3.09m. ile birinci, 6-7 temmuz 2002, Konya Türkiye masterler pist şampiyonası,75-79 yaş grubu: yüksek atlama: 1- Mahir Araz:1.22m(YTR)3adım atlama:1-Mahir Araz:7.70m(YTR).2003, 30-31 Ağustos, Eskişehir,Türkiye birinciliği: 75-79 yaş: yüksek atlama: 1.-Mahir Araz: 1.18m, 3adım atlama: 1-Mahir Araz: 7.32m. 29-20 Haziran 2004, İzmir Türkiye Masterler şampiyonası: 75-79 yaş grubu: yüksek atlama: 1- Mahir Araz: 1.15m, 3adım atlama: 1-Mahir Araz: 7.06m.

ELİT SPORCU DÖNEMİNDE MAHİR ARAZ: Spor yaptığı yıllarda 1.84 m boyunda ve 64.5 kg ağırlığındaki Mahir Araz, atlet olup disk atan ve yüksek atlayan ablası Suzan Araz’ın çivili ayakkabılarını antrenman yaptığı Alsancak stadına taşıdığı sırada atletizmle tanıştı ve sevdi. 1942-45’li yıllarda günümüzde Namık Kemal adıyla bilinen İnönü Lisesinin bahçesinde yüksekçi Hilmi Mergen ve gülleci Atıf Atilla ile birlikte yapmaya başladığı antrenmanlar sonucu İzmir Altınordu kulübüne transfer oldu. Toprak pistte kumun üzerine düşerek yaptığı (O zamanlar minder olmadığından atlayış sonrası kumun üzerine düşülüyordu) yüksek atlama antrenmanlarında Role stili ile yaptığı atlamalarda 1.81,5 m.yi geçince daha iyi imkanlar bulma umuduyla GS kulübüne geçti. Bu kulüpte beklentilerine cevap alamayınca İETT’ye transfer oldu ise de 1947 de daha iyi çalışma koşulları sağlayan FB kulübüne geçerek spor yaşamına devam etti. Baba mesleğini devam ettirmek için girdiği ağır ve yoğun ezbere dayalı Hukuk Eğitimi  sporcu kişiliği ile bağdaşmadığı için spor yaşamını daha rahat devam ettirebilmek için hukuk fakültesinden ayrılıp önce Çapa Yüksek öğretmen okulu Beden eğitimi bölümüne oradan da Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Beden eğitimi bölümüne geçti. Burada sporla dolu olan okul yaşamı performansına olumlu yönde çok etkili oldu.

7 Haziran 1948 de 1.ciDoğu Akdeniz ülkeleri yarışmalarında  yüksek atlamada  1.85 m. ile birinci olan Yunan’lı Paradosun ardından 1.80 m. ile ikinci olduktan sonra 29.7. 1950 de Viyana’da yapılan Avusturya-Türkiye ikili yarışmalarında yüksek atlamada 1.87,5 m.i le m .ile Pulios Pulat’a ait 13 yıllık rekoru 1 cm geliştirerek kırdı. Ancak Viyana’da yarışırken gazi eğitimdeki imtihanları kaçırdığından Eylül ayında imtihanlarına girer ve başarılı olur ancak imtihan tarihleri İzmir’de yapılacak Türkiye atletizm birincilikleri ile çakışmıştır. Bundan sonrasını Mahir Araz’tan dinleyelim: “Avusturya’da Türkiye rekoru sonrası kendimi çok formda hissediyor ve Türkiye Birinciliklerine katılmayı çok arzu ediyordum. Bu maksatla cuma günü Ankara’dan trene bindim ama bindiğim tren posta treni olduğu için bir gece uykusuz kalmama rağmen bu yarışa yetişemeyeceğimi anladım. Karşıyaka’da trenden inip taksiyle Alsancak stadına geldim, kapıdan girdiğimde yüksek stlama yarışının bittiğini görünce başımdan aşağı kaynar sular döküldü” olmaz böyle şey” diye kendi kendime söylenirken benim bu kederli halimi gören Federasyon başkanı Naili Moran mikrofonu masanın üzerinden alıp şu anonsu ysptı: ”Mahir Araz yarın rekor denemesi yapacaktır. Tüm seyircilerimizi yarın yapılacak rekor denemesine bekliyoruz.” Ertesi gün dinlenmiş bir şekilde ve yüksek bir moralle Alsancak stadına geldim, 1.75m.den başlayıp 1.88 m.ye geldim. Rekoru kırdıktan sonra çıtayı 1.90 m. ye kaldırttım, 1.90’nın üzerinden geçerken bando da İzmir marşını çalıyordu. Bu arada üst üste 2 rekor seyreden seyirciler de şapkalarını havaya atarak tribünlerde renkli bir görüntü oluşturuyordu. (23eylül 1950 de kırılan bu rekoru 8 yıl sonra 1958 yılında Sofya’da yapılan yarışmalarda 2.02 m.ile kırılacaktı. Mahir Araz, rekordan kısa bir süre sonra yedek subay olarak askere gider. Bu dönemde atletizmle birlikte yedek subay takımında Dr. Ali Uras ve Cemil Sevin’le birlikte basketbol da oynadı. Bu devrede1951 yılında Roma’da yapılan Dünya Ordulararası atletizm şampiyonasında yüksek atlamada dünya ikincisi olarak gümüş madalya kazandı.

MAHİR ARAZ’IN ELİT SPORCU OLARSK KAZANDIĞI BAŞARILAR: Akdeniz oyunlarında: 5-20 Ekim1951, İskenderiye-Mısır Yüksek atlama: 1.75m., Beşinci Balkan oyunlarında: 12.ci Balkan Oyunları, 28-29 Haziran, 1953,Atina; Yüksek atlama:1.75m, 6.cı (1940 da İstanbul’da yapılan 11.ciBalkan oyunlarından sonra, II.ci Dünya savaşı nedeniyle 12.ci Balkan Oyunları ancak 1953 yılında Atina’da yapılabildi.

KIRDIĞI TÜRKİYE REKORLARI: 1-1950,1.87,5m.Viyana,29.7.1950,2-Türkiye Atletizm Birinciliği,İzmir;1.90 m.,23.9.1950.KAZANDIĞI TÜRKİYE BİRİNCİLİKLERİ:1946 yılı:1.81,5 m…..1948:1.81 m.1949:1-1.75m.1950:1.90 m,1951:1.80m,1952:1.85 m.,1953 m.

TÜRKİYE ŞEREF LİSTELERİNDE MAHİR ARAZ: 1946 Türkiye şeref listesi: Yüksek atlama:1- Mahir Araz (İzmir): 1,81,5 m2-Selim Yalın(İstanbul):1.79 m3-Valentin Holyafkin (İstanbul):1.79 m.4-Jerfi Fıratlı(İstanbul):1.75 .m.1948:1- Mahir Araz (İstanbul):1.81 m. İbrahim Menteş(Hatay):1.80m.3-Yücel Sertkaya (Malatya): 1.80 m.4-Selim Yalın(İstanbul):1.80 m.1949:1- İbrahim Menteş(Hatay):1.80 m.2-Valentin Holyafkin (İstanbul): 1.80 m,3-Mahir Araz(İstanbul)1.75m4-Ekrem Aydın(İzmir):1.75m.1952:1- Mahir Araz(İstanbul):1.85m2-Erdal Akkan(İstanbul):1.80 m.3-Ayhan Barandı(İstanbul):1.89 m.4-Valentin Holyafkin (İstanbul):1.80 m.

2004 yılından sonra ilerleyen sağlık sorunları nedeniyle yarışmalara katılmasa da yöneticilik grevlerine devam eden, aktif hayattan kopmayan Mahir Ağabey, disiplinli bir insandı, sert görünüşünün altında altın gibi kalbi olan bir yapısı vardı. Hepimizi, genç atletleri bir baba şefkati ile sever ve tüm sorunları ile candan ilgilenirdi. Evli (eşi:Türkan Ayaz) çocukları (Oğulları:Gökhan Araz, Gürkan Araz, kızı: Prof. Dr. Günseli Araz Özdemir) Mahir Araz Ağabey, aramızdan 17 Mart 2016’da ayrıldı. Sadece İzmir atletizm ailesinde değil, Türkiye atletizm ailesinde iz bırakan isimlerden biri idi Mahir Ağabey. Vefatının 8. yılında rahmetle anıyorum. Umarım, İzmir de üzerinde çok emeği olan bu örnek insanı “İzmir’in unutulmaz isimleri” arasına koyarak hatırlayacak ve yaşatacaktır.

KAYNAKLAR: 1-“İzmir atletizminde iz bırakanlar, ”Okan Yüksel, Ege Kültür Platformu Derneği Yayınları:no15,İzmir,2009. 2-Hürriyet gazetesi,13ocak2000:”sporda genç kalanlar” 3-Neriman Tekil”Almanak83”Bayrak yayıncılık, İstanbul, 1983 sayfa:235-240.4-İzmir Masterler Derneğinin başarı ve gururla dolu 20 yılı(1988-2008)İzmir masterler Atletizm kulübü Derneği yayınlarıİzmir,2008,..5-İzmir masterler atletizm Kulübü Derneği: ”Başarı gururla dolu 2010-2016 yılları. İzmir masterler Atletizm Kulüp Derneği Yayınları,3.kitapOcak 2017,İzmir.