Nadir Toprak Elementleri ve önemi

Nadir Toprak Elementleri özellikle son dönemde sürekli gündeme gelen ve siyasi olarak stratejik bir öneme haiz bir hadise halini almış durumda Peki nedir Nadir Toprak Elementleri?

Nadir Toprak Elementleri toplamda 17 metalden oluşan özel bir gurubu simgeliyor. Bu grubun 15’i, atom numaraları 57 ile 71 arasında olan ve “lantanitler” olarak bilinen elementler. Geriye kalan ikisi ise itriyum ve skandiyum. Bu üçlü birlikte “Nadir Toprak Elementleri” olarak anılmaktadır. Bu elementler doğada başka elementlerle karışık halde bulunurlar ve saf haline dönüştürmesi ise oldukça maliyetli ve zor bir seçeneği oluşturmaktadır diyebilirim.

Nadir Toprak Elementlerinin önemi ise kullanım alanları zira bu elementlerin kullanım alanları özellikle çağımızın en önemli alanlarından olan akıllı telefonlar, askeri teknolojiler, rüzgâr tribünleri, elektrikli araçlar ve savunma sanayii alanlarından oluşmaktadır bu da elinde Nadir Toprak Elementi bulunan ve işleyebilen ülkelerin siyasi ve ekonomik olarak avantajlı olması demek aynı zamanda kendine bağımlı ülkeler oluşturması demek…

***

Nadir Toprak Elementleri noktasında en kritik ülke Çin zira üretimin %60’ını rafinasyonun ise %90’ını kontrol ediyor. Çin bu noktada dediğim gibi en büyük rezerve sahip ülke konumunda ve Çin özellikle teknoloji noktasında diğer ülkeleri kendisine tamamen bağımlı kılabiliyor.

ABD’de ise özellikle Trump yönetimi ile Nadir Toprak Elementleri noktasında hızlı çalışmalar yürütülüyor. Hatırlanacağı üzere Trump Grönland’ın ABD’ye verilmesini istemişti bunun sebebiyetlerinden biri Grönland 1,5 milyon tonluk bir NTE rezervine ev sahipliği yaptığı tahmin edilmekteydi. Trump bu ısrarını özellikle Çin’e karşı olan ticari savaşta sürdürmeye devam edecektir. Diğer yandan Trump Ukrayna’da da NTE rezervlerini silah karşılığında Ukrayna’dan almak istemişti Ukrayna’ya bakıldığında Nadir Toprak Elementi rezervinin %5’ini oluşturan bir bölge olduğunu söyleyebiliriz Ukrayna’da bu maden rezervleri Shevchenko Deposit ve Kruta Balka sahalarında bulunuyor tabii burası şu an Rusya’nın işgali altında kalan bir bölge Ukrayna’da yer alan NTE rezervleri ABD için olduğu kadar Avrupa Birliği içinde kritik konumda zira 2024'te çıkardığı ve bloğun elektrikli araçlar, güneş panelleri, mikroçipler ve diğer stratejik teknolojileri üretmek için gereken malzemeler konusunda Çin gibi jeostratejik rakiplerine bağımlılığını en aza indirmeyi amaçlayan Kritik Hammaddeler Yasası bu noktada Ukrayna’ya daha fazla değerin verilmesini gerektiriyor yoksa Avrupa Birliği Çin’e bu noktada bağımlı konumda ve ABD’ye nazaran ticari savaşın içerisinde değil daha çok temkinli konumda yer almayı tercih ediyor.

***

Çin özellikle ABD’ye karşı ticari savaşın içerisinde bunu bir koz olarak kullanmaktan çekinmiyor bu noktada NTE’lerin ihracatında kısıtlamaya giderek bir cevapta vermiş oldu. Bu kısıtlama sonrası şirketlerin nadir toprak içeren ürünleri ihraç edebilmek için Çinli makamlardan lisans alması ve bu ürünlerin hangi amaçla kullanılacağını beyan etmesi gerekiyor. Bu sıkılaştırma politikası doğal olarak ticari boyutta maliyetleri oldukça arttırıyor ve üretimleri Avrupa ve ABD’de aksatabiliyor. Trump Çin’e karşı yeni gümrük tarifeleri hayata geçirirken Çin ile anlaşma yapmaya da çalışıyor fakat gelişmeler şunu gösteriyor ABD’nin istediği gibi gitmiyor…

Amerikan Ticaret Odası ise geçtiğimiz günlerde ABD’li şirketlerin %75’inin stratejik element stoklarının biteceğini belirtmesi oldukça önemli. Bu noktada üreticiler ihracat yasaklarının kaldırılması noktasında Trump’ı zorlamaya çalışabilir.

***

Bu noktada önemli bir konu ise Türkiye’nin Nadir Toprak Elementi rezervleri… Açıklamalara bakıldığında Eskişehir Beylikova sahasında yaklaşık 690–694 milyon ton cevher bulunuyor. Bu rezerv şu demek aslında Çin'deki Bayan Obo sahası içerisinde 800 milyon tonluk bir rezerv söz konusu ve bu rezervin arkasından Eskişehir geliyor. Bu noktada Türkiye bölgede pilot bir tesis kurmuş durumda fakat konu sadece rezervin olması değil yukarıda da söylediğim gibi bunu işleyebilmek oldukça önemli ve bu konuda eksiklikler söz konusu.

Aslında bu keşfin varlığı 2022 tarihinde duyurulmuştu bu rezervin büyüklüğü 2010’lu yıllarda yapılan çalışmalarla ortaya çıkmış 2023 tarihinde ise pilot tesis kurulmuştu. Burada amaç yıllık 570 bin ton cevher işleme kapasitesine ulaşmak. Bu noktada normal şartlarda rezervin işletilmesi için Çin ile çalışılmaktaydı fakat farklı kaynaklar ABD ve Rusya ile de görüşmelerin olduğunu belirtmiştir. Tabii yukarı da söylediğim gibi Çin zaten rezervin işletilmesi noktasında oldukça ileri seviyede bulunan bir ülke konumunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu noktada şunu söylemişti “Pek çok ülke teknoloji geliştirme, danışmanlık ve teknoloji transferi için bu konularda deneyimli ülkelerle anlaşmalar imzalıyor. Türkiye olarak biz de teknoloji hafızaya sahip ülkelerin uzman kuruluşlarıyla iş birlikleri geliştirmek amacıyla görüşmeler yapıyoruz" Bu oldukça kritik zira işletme birliği aynı zamanda bir teknoloji transferi yaşatabiliyor ya da bu konuda uzman ülkeler teknolojisini paylaşmaktan kaçınıyor bu noktada bu ülkeler ile anlaşmak oldukça kritik hale geliyor diyebilirim bu da iş birliğini zorunlu kılan durumlardan biri oluşturmaktadır. Türkiye Eskişehir’in yanında NTE arama sondajlarını Malatya’da da kullanıyor ve bölgede çalışmalarını sürdürüyor.

Kısaca şunu söylemek gerekli Türkiye bu konuda özellikle Beylikova sahasını üretim üssüne dönüştürme gayreti içerisinde amaç bu elementlerin yüksek teknoloji çerçevesinde işlenerek katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesi ve üretimde Türkiye’yi ilk 5 içerisinde konumlandırabilmek bu oldukça önemli zira dünyada ticaret savaşlarının yaşandığı, kritik sektörler için vazgeçilmez bu elementler Türkiye’yi bir üst lige yükseltecek oldukça kritik bir konuyu oluşturmaktadır bu da Türkiye’nin stratejik bağımsızlık ve dünyada daha stratejik ve söz sahibi bir ülke olması demektir.