"Bedava öğle yemeği yoktur"

Hayatta her seçimin bir bedeli vardır

Sevgili okurlar,

Yeni bir haftaya başlarken sizlerle yeniden buluşmanın mutluluğu içindeyim. Hayat, bize sunulmuş en kıymetli armağanlardan biri. Her yeni gün; iyilik yapmak, umutla yaşamak ve içimizdeki güzellikleri paylaşmak için bir fırsat. Bu güzellikleri fark edebilmek, seçimlerimizin değerini anlayabilmekle mümkün. İşte bu hafta sizlerle “fırsat maliyeti” kavramı üzerine düşünmek istiyorum. Çünkü hayatta her “evet” bir başka “hayır”ı, her tercih bir başka ihtimalin vazgeçilişini de beraberinde getiriyor…

Üniversitede ilk derse giren hocamız tahtaya büyük harflerle şunu yazmıştı:

Bedava öğle yemeği diye bir şey yoktur.

Sınıf biraz sessizleşti. Ne demek istiyordu bu sözle? Gerçekten de biri bizi yemeğe davet ederse, bedava yemiş olmaz mıyız?

Ama sonra, işin özünü anlattı. Bu bir ekonomi terimiydi, fırsat maliyeti.

Fırsat maliyeti, basitçe şudur:

Bir tercihte bulunduğumuzda, vazgeçtiğimiz en iyi alternatifin değeridir.

Yani seçmediğimiz şeyin gizli bedeli.

Mesela bir kafede oturup kahve içmeyi seçtiğimizde, o saati kitap okumaya ya da spor yapmaya ayırma hakkımızdan vazgeçmiş oluruz. O kayıp değer, bizim fırsat maliyetimizdir.

Fırsat maliyeti, bir seçeneği tercih ettiğinizde vazgeçtiğiniz alternatiflerin değeridir. Bir karar aldığınızda, sadece seçtiğiniz seçeneğin değil, aynı zamanda geri kalan seçeneklerin de bir maliyeti vardır. Bu kavram, ekonomi ve hayatın her alanında karşımıza çıkar. Üniversitedeki hocamızın söylediği "bedava öğle yemeği yoktur" sözü, aslında fırsat maliyetini anlamanızı sağlamak için güzel bir örnektir. Yani, bir şeyi "bedava" almak, aslında başka bir şeyden vazgeçmek anlamına gelir.

Geçen gün bir kafede otururken önümdeki menüde yazan şu cümle dikkatimi çekti:

"En değerli şey zamanınızdır."

İlk başta sıradan bir pazarlama cümlesi gibi geldi. Ama sonra durup düşündüm: Gerçekten de zaman, çoğu zaman fark etmeden harcadığımız en kıymetli şey. Ve bu bizi, ekonomide çok temel ama hayatta da çok gerçek bir kavrama götürüyor: Fırsat maliyeti.

Hani bazen bir arkadaşımız bize, “Bir kahve içelim mi?” der. Biz de “Zaten boşum” deyip kabul ederiz. Ama aslında “boş” olduğumuz saatlerde ne yapabileceğimizin farkında mıyız?

Kitap okumak, bir projeyi ilerletmek, kendimizle baş başa kalmak...

Hepsini “bir kahve” uğruna kaçırmış olabiliriz.

Kahve güzeldir elbet, dost sohbeti de. Ama asıl mesele şurada:

Seçtiğimiz her şeyin görünmeyen bir bedeli vardır.

Üniversite yıllarında bir hocamız bu konuyu anlatırken hep aynı örneği verirdi:

“Bugün derse gelmeyi seçtiniz. Ne güzel. Ama derse gelirken nelerden vazgeçtiğinizin farkında mısınız?”

İşte bu, fırsat maliyetidir.

Üstelik sadece ekonomiyle ilgili değil; hayatın her alanında var.

Bir işi kabul ederken başka bir iş teklifini kaçırmak,

Bir ilişkiye başlarken başkasını tanıyamamak,

Bir evi kiralarken diğer semtleri elerken…

Her “evet”in ardında yüzlerce “hayır” gizlidir.

Ve aslında insan, farkında olmadan çoğu zaman “en iyi ihtimalini” elinden kaçırır.

Hayat aslında bir seçimler zinciri.

Hangi bölümü okuyacağımız, kimlerle vakit geçireceğimiz, hangi işe gireceğimiz…

Hepsinde görünmeyen bir denge var: Seçtiğimiz şeyin bedeli, seçmediğimiz şeydir.

Bir gün ders çalışmak yerine bir diziye başladım. Başta keyifliydi. Ama sonra sınavdan düşük aldım. O dizinin fırsat maliyeti, o sınavın notuydu.

Ya da bir başka örnek,Tatilde bir hafta deniz kenarına mı gitmeli, yoksa bir eğitime mi katılmalı? Denizi seçince öğrenme fırsatından, eğitimi seçince de belki dinlenme fırsatından vazgeçiyoruz.

Peki, bu fırsat maliyetinin farkında olarak nasıl yaşayabiliriz?

1. Bilinçli seçimler yaparak.

Her “evet” dediğimiz şey, başka bir şeye “hayır” demek. Bu yüzden bir şeye karar verirken şunu sormalıyız: “Bu kararla neyi kaçırıyorum?”

2. Kısa vadeli haz ile uzun vadeli kazanç arasındaki farkı görmek.

Bugün arkadaşlarla dışarı çıkmak cazip olabilir. Ama uzun vadede emek verdiğimiz bir şeyin meyvesi çok daha büyük olabilir.

3. Kendimize karşı dürüst olmak.

Herkesin zamanı sınırlı. Her yere, her şeye yetişemeyiz. Ama en çok neyi istediğimizi bilirsek, daha az pişmanlıkla yaşarız.

Bence çözüm, önceliklerimizi bilmekte.

Eğer ne istediğimizi bilirsek, neyi feda etmeye hazır olduğumuzu da biliriz.

Hayatta her şeyin bir bedeli varsa, en azından bu bedeli isteyerek ödeyelim.

Zamanını ekran başında geçirmek istiyorsan, tamam. Ama sonra “Hiçbir şeye vaktim yok” deme.

Paranı anlık keyiflere harcıyorsan, gelecekteki yatırımlar için eksik kaldığını bil.

Bir tercihte bulunuyorsan, diğerlerini gözden çıkardığını da kabul et.

Kimse her şeyi yapamaz.

Ama doğru şeyleri yapabiliriz.

Ve belki de hayatın sırrı burada:

Fırsat maliyetini bilerek, bilinçli tercihler yapabilmek.

O zaman seçimlerimiz bizi pişman etmez, aksine bize yön verir.

En değerli şey zamanınsa, onu neye harcadığın da karakterindir.

Hocamızın dediği gibi gerçekten “bedava öğle yemeği” yok.

Her seçimin bir bedeli var.

Ama bu, kötü bir şey değil. Tam tersine: Farkında olduğumuzda, hayatı daha bilinçli yaşarız. Ne istediğimizi, ne için vazgeçtiğimizi bilirsek; attığımız her adım daha anlamlı olur.

Hayat bir menü gibi.

Her tabak güzel olabilir. Ama en çok hangi tada doymak istiyorsak, onu seçmek gerek.

Unutma!!!

Seçim seninse, sonuç da senindir.

Bir kitap Bir film önerisiyle yazıma son vermek istiyorum.

İyi okumalar!

İyi seyirler!

“Seçme Sanatı” – Sheena Iyengar

Columbia Üniversitesi’nde profesör olan yazar, seçim yapmanın psikolojisini harika örneklerle anlatıyor.

Neden bazı seçimler bizi mutlu ederken bazıları pişmanlık getirir?

Seçenek çokluğu gerçekten özgürlük müdür yoksa bir tuzak mı?

Fırsat maliyetini anlamak isteyen herkesin elinin altında bulunması gereken bir kitap.

Mr. Nobody (2009)

Başrolünde Jared Leto’nun oynadığı bu film, “hayatımızı belirleyen şeyler yaptığımız seçimler midir, yapmadıklarımız mı?” sorusunun peşinden gidiyor.

Küçük bir çocuğun tek bir kararı üzerinden olasılıklı hayatlar gösteriliyor.

Her tercihin başka bir yolu açtığı; ama aynı anda diğer tüm yolları kapattığı çok etkileyici bir anlatımla veriliyor.

Tam bir “fırsat maliyeti” dersi gibi.

Hem felsefi, hem duygusal, hem de görsel olarak büyüleyici.