Hava Durumu
Web.tv
Dünyada ve Türkiye'de maraton: 2 bin 500 yıllık bir koşu (2)
Yazının Giriş Tarihi: 28.01.2022 17:53
Yazının Güncellenme Tarihi: 28.01.2022 17:53
Nejat Kök’ün yayınladığı yıllıklarda maraton, yarı maraton ve kısa parkur başlıkları ile kaleme alınmış ve Veli Ballı’nın lahorda elde ettiği 2.11.30’luk derece maraton listesinden çıkrılmış ve kısa parkur başlığı altında ele alınmış, tüm zamanlar listesine 4. sırada Veli Ballı’nın 18.4.1976’de Boston maratonunda koşmuş olduğu 2.15.44 lük derecesi eklenmiş. Aynı şekilde 66 yıl boyunca Osman Coşgül’ün Türkiye maraton listelerinde yer alan 1956 yılında Belgrad’ta koştuğu 2.19.54.6’lık maraton derecesi de kısa parkur başlığı altına alınarak Tüm zamanların maraton dereceleri sıralamasından çıkarılmış. Veli Ballı yıllardır bu haksızlığı düzeltmek için hem hukuksal hem de Atletizm Federasyonu nezdindeki girişimlerine hala devam ediyor. Konu ile bilgisine başvurduğum ve konuyu Lahora idareci olarak götüren ve tüm yarış süresince yanında olan değerli antrenörüm Fizik profesörü ve yüzlerce sporcunun antrenörlüğünü yapmaya devam eden Prof. Doğan Demirhan yarıştan sonra iki defa parkurun tekrar ölçülmesi için Pakistanlı yetkillere yaptığım başvurular “Parkur daha önce 2 defa ölçüldü, yeniden ölçülmesine gerek yok” cevabı ile reddedildi. “3.defa uyardığımda neredeyse tersleniyordum” bilgisini verdi.
***
Nejat kök editörlüğünde yayınlanan 2009 yılı Türkiye atletizm yıllığında ilk olarak maratonda tüm zamanların en iyi dereceleri ile kısa parkur adı altında ayrı bir başlık altında 5 atletin dereceleri yayınlandı.
Maratonda 2009 yılında yayınlanan tüm zamanların en iyi dereceleri:
1- Mehmet Terzi,2.10.25,Londra maratonu, 10.5.1987,
2-Ahmet Altun,2.12.40, Münih maratonu, 23.4.1989,
3-İsmail Akçay, 2.13.43.6 Fukuoka maratonu, 8.12.1968,
4-Veli Ballı, 2.15.44, Boston maratonu, 18.4.1977,
5- Cihangir Demirel, 2.15.45,Rotterdam maratonu, 5.4.1992,
5-Mehmet Yurdadön, 2.16.09, Frankfurt maratonu, 13.5.1984...
KISA PARKUR:
1-Mehmet Terzi, 2.10.11, Split maratonu, 28.9.1979,
2-Veli Ballı, 2.11.30, Lahore maratonu, 14.11.1976,
3-Mithat Şahin, Avrasya maratonu, 6.11.1988,
4-Sadık Salman, 2.19.26, Avrasya maratonu, 6.11.1988,
5- Osman Coşgül, 2.19.54.6, Balkan Oyunları, Belgrad 22.7.1956.
(1976 yılında İAAF’ın maraton Dünya şeref listesinde,14.11.1976 tarihinde Pakistan’ın Lahore kentinte Cinnah anısına koşulan maratonda 2.11.30’luk derecesi ile birinci olan Veli Ballı 6. sırada, Dünyanın en iyi maratoncuları sıralamasında da 17. sırada yer alıyordu. Lahor’da yayınlanan yerel gazeteler, Veli Ballı’dan bahsederken ‘Türk Lokomotifi’ adını takmışlardı.
Veli Ballı, Lahore, Boston, Westland, Hook maratonlarındaki dereceleri ile kendini tüm Dünyaya kabul ettirmiş bir atletimizdir.
****
(Yarı maraton, İAAF tarafından 1992 yılından itibaren, orijinal maratonun yarısı olarak, 21 km 100 metre veya 13 mil 193 yard olarak koşulmaya başlandı. Maraton parkurundan farklı zemin ve eğimlerde koşulduğu için Dünya rekoru kaydı tutulmaz, sadece “en iyi derece olarak kaydedilir.
Bu nedenle 2021 yılında 16. Kıtalararası İstanbul yarı maratonunda Kenyalı atlet Dünya rekoru kırdı diye gazetelerde çıkan yazılar maalesef bilgi eksikliği bedeniyle yazılmış olup geçerliliği yoktur.
Yarı maratonda “En iyi dereceler” erkeklerde: Okibiwatt Kandie; (Kenya) 57.32 ile 6.12.2020 tarihinde Valencia yarı maratonunda elde edilmiştir.
Bayanlarda en iyi derece ise Ruth Chepngetich (Kenya) tarafından 1.04.02 ile 16. Kıtalararası İstanbul yarı maratonunda 4 Nisan 2021 tarihinde elde edilmiştir.
***
Şimdi bu bilgilerin ışığında ilgililerden Atletizm camiası olarak şu soruların cevaplarını bekliyoruz:
1- Atletizm Federasyonu Tahkim Kurulu 1976 yılında Veli Ballı tarafından Lahor’da koşulan 2.11.30’luk dereceyi 46 yıl yıl sonra kısa parkurda elde edilmiş gerekçesi ile maraton performans listesinden çıkarmış ve kısa parkur derecesi olarak kayda almıştır. Bu konudaki tahkim kurulunun almış olduğu kararı hangi gerekçe ve hangi bilgi ve verilere dayanarak aldığına dair veriler atletizm kamuoyuyla paylaşmasını bekliyoruz.
2- Sevgili Nejat Ağabey, 2009 yılından beri Veli Ballı ve Osman Coşgül’ün derecelerini hangi veri ve kayıtlara dayanarak kısa parkur kategorisine aldınız , üniversitede çalışmış, halen araştırmalarına devam eden, akademik kariyeri olan bir bilim adamı kimliği ile bu tartışmayı aydınlatacak bilgiye sahip olabilirsiniz. Bir de geniş bir atletizm arşiviniz olduğunu biliyoruz, artık bunları bizlerle paylaşmak, bilgi isteyenleri bilgilendirmek, telefonlara cevap vermek istemez misiniz? Tabii bu soruların muhattaplarından cevapları beklerken biz 2 bin 500 yıllık maratonun Türkiye bölümüne kaldığımız yerden devam edelim.
***
Maraton deyince en önemli isimlerden birileri de 1960 ve 70’li yıllardaki başarıları ile Hüseyin Aktaş ve İsmail Akçay’dır. 1968’de Mexico olimpiyatında Ruhi Sarıalp’in 1948 Londra Olimpiyatları’nda 3 adımda elde ettiği üçüncülükten sonra atletizmde en büyük başarıyı maratonda 72 atlet içinde 2.23.45’lik derecesi ile 4. olarak kazandıran İsmail Akçay’ın ağzından dinleyelim:
“Yurttan ayrılırken, büyük bir azimle hazırlanmıştım maratona. Hem de araba kazasında yaralanmak, topuğumun asfaltta koşarken ezilmesi ve bana ıstırap vermesi gibi nedenlerle ümitsizdim, daha doğrusu kendime itimadım yoktu.
Abebe Bikila’ya göğüs numarası olarak 1 numarayı, bana da 19 numarayı vermişlerdi. Arkadaşım ve moral hocam Hüseyin Aktaş ”keşke 19.cu olsam” dediğimde “Sen en azından 5.ci olacaksın, göreceksin bak, dediğim nasıl çıkacak” dediğini hala bugün gibi hatırlıyorum. Kendisine kesinlikle inanmadığımı, ilk 10’a girersem, bir antrenman ayakkabısı alacağımı” söyledi.
Ve yarış başladı. Geçen olimpiyatın birincisi Abebe Bikila, diğer habeş Mammo Wolde, 10 binde Avrupa Şampiyonu Gaston Roelants, 10 bin metre olimpiyat şampiyonu Kenyalı Temu, Japon Kiminaranın da aralarında olduğu 72 rakiple koşuyorduk.
Aktaş’la beraber 20. Km’ye kadar koştuk.
Birinci giden Wolde, Bikila’yı bekliyordu. Ondan hayır gelmeyeceğini anlayınca atak yaptı.S onra ben de Aktaş’a eyvallah diyerek sıyrıldım. Tempomu Wolde’ye göre ayarlamıştım. Bütün enerjimle koşarken 35. Km’de topuğumun ağrısı artmaya başladı.
Ama yolun iki tarafındaki kalabalık “Turko, Turko” diye bağırdıkça ayaklarım boşalıverdi, gözlerim yaşardı, içime bir güç geldi, gittikçe hızımı arttırdım. 6ı sırada olduğumu zannediyordum. Aztek stadına 4. Girdim. Yarış bitince sendelediğimi hatırlıyorum.
Revire sedye ile kaldırdılar. Yarışa 58 kilo başladım yarış bittiğinde 51 kilo tartıldım. 7 kilo vermişim koştuğum sürece.
Oksijen verildikten sonra ayıldım, doktor, 4.cü olduğunu söyleyerek beni tebrik etti.
İddiayı Aktaş kazanmıştı. Yarıştan sonra Abebe Bikila’nın yarışı 17. Km’de bıraktığını öğrendim. 1968 yılının klasmanında Dünyanın en iyi derecesine 2 saat 12 dakika 16.8 saniye ile sahip olan İngiliz W.Addocks’un arkamdan 5. gelmesi sevincimi biraz daha arttırdı.
(Bu yarışta diğer Türk atleti Hüseyin Aktaş 19. olmuştu. Mexico City, deniz seviyesinden 2 bin 270 metre yükseklikte bir şehirdir. Bu yükseklikte koşan atlet deniz seviyesine nazaran yüzde 30 daha fazla oksijene gereksinim duyar. 1967 maraton dünya sıralamasında 82. Sırada bulunan İsmail Akçay’ın Mexico Olimpiyatlarındaki dördüncülüğü bu faktörler gözönüne alındığında gerçekten çok büyük bir başarı idi. M.K.)
****
1980’li yıllarda maratonda öne çıkan en önemli isimlerden biri de Mehmet Terzi’dir.
Kendi ağzından hayat hikayesi:
1955 yılında Bilecik Kurt köyde doğdum. Atletizme 1979 yılında Eskişehir’de başladım. Ankara Spor Akademisini bitirdim. Sırasıyla Eskişehirspor, Mersin AAK. Ankara Atletizm İhtisas Kulübü, Bursa TOFAŞ SAS Kulübü, Zonguldak MTA., FB, ve İstanbul Şişe Cam Atletizm kulüplerinde yarıştım.
1975 yılına kadar antrenör olarak Eskişehir’de Şükrü Saban ve Esat Tarımla çalıştıktan sonra Himmet Kirzuk’la çalışmalarımı yürüttüm.
Önceleri bin 500, 5 bin ve 10 bin metre mukavemet koştuktan sonra (en iyi dereceleri: bin 500 m:3.53.6(1976), 5 bin m:13.59.0(Prag,24.8.1985) 10 bin m:28.59.8, Achen, 1984), maraton koşmaya karar verdim. İlk maratonumu 19.3.1978 tarihinde Paris’te Lesson maratonunda koştum ve 2.22.12 ile ikinci oldum.
2. Maratonumu 19.5.1978’de Ankara maratonunda koşup 2.24.01 ile Sadık Salman ve Veli Ballının arkasından 3. geldim. 13.8.1978’de Selanik’te Balkan oyunlarında ise konsantre olamadığımdan yarışı bıraktım. 4.maratonumda Hook (Westland) Veli Ballı’nın 2.16.11 ile birinci olduğu popüler maratonda 30.cu km’ye kadar 3. sırada olmama rağmen bacak ve mideme kramp girmesi nedeniyle 2.31..12lik kötü bir derece ile 10.cu bitirebildim.” Giderek çalışma temposunu arttıran Terzi başarı grafiğini yükselterek 1979 Akdeniz oyunlarında 3.cü, 1983 Frankfurt maratonunda 2.ci,1983 Kazablanka-Fas Akdeniz oyunlarında birinci, 1984 Los Angeles maratonunda 16., 1985 de Avrasya maratonunda şampiyon, 1986 Balkan oyunlarında şampiyon, 1987 de San Fransisko maratonunda birinci olduktan sonra formunun zirvesinde olduğu aynı yıl Londra maratonunda 2.10.25 gibi muhteşem bir derece ile Türkiye maraton sıralamasının birinci sırasına yerleşti. Aynı zamanda 1987 Dünya maraton en iyi derece sıralamasında da 6. sırada yer aldı. 1988 yılında Balkan oyunlarında maratonda birinci gelen Terzi, 23 yıl faal sporculuk yaptı. 150, defa milli formayı giydi. Sporu bıraktıktan sonra 1981-87 yılları arasında Eskişehir Gençlik ve Spor İl Müdürlüğünde Spor Şube müdürü olarak görev yaptı. 1994-99 yılları arasında Eskişehir Büyükşehir Belediyesi ve Tepebaşı Belediyelerinde meclis üyesi olarak kente hizmet verdi. Evli ve 2 çocuk babası olan Terzi,28.12.2004-1.8.2013 tarihleri arasında 9 yıl süre ile Türkiye Atletizm Federasyonu başkanlığı görevinde bulundu.
1990’lı yıllarda tüm zamanların Türkiye maraton şeref listesi şu isimlerden oluşuyordu:
1-Mehmet Terzi,2.10.25(Londra maratonu,10.5.1987)
2-Veli Ballı,2.11.30(Lahor maratonu.15.11.1976)
3-Ahmet Altun 2.12.40(Münih maratonu,23.4.1989)
3-İsmail Akçay.2.13.43;Fukuoka Maratonu,8.12.1968)
5-Mehmet Yurdadön,2.16.09(Frankfurt Maratonu.13.5.1984)
6-Hüseyin Aktaş,2.16.43(Atina maratonu,6.4.1969)
7- Sefa Het2.16.45(İstanbul,8.11.87)
***
Türk maraton tarihinde iz bırakan yarışlardan biri de 1970 Atina maratonudur.
6 Nisan 1970’te 26 yunan ve 4 Türk atletin katıldığı yarışta 4 atletimiz ilk 4 sırayı alarak maratonda en büyük zaferlerden birine imza attılar.
İsmail Akçay’ın 2.25.30 ile birinci olduğu yarışta ikinciliği 2.26.08 ile Hüseyin Aktaş, üçüncülüğü 2.32.55.8 ile Hamza Canavar, 4.lüğü 2.33.50.6 ile Yılmaz Sakallı kazanarak maratonda ne kadar iddialı olduğumuzu dosta düşmana gösterdiler.
Tabii yarışlar, buzdağının su üstündeki küçük parçasıdır, altında ne hayatlar olduğunu ancak yaşayan bilir.
İşte bir büyük maratoncunun Hüseyin Aktaş’ın kendi ağzından hepimizi çok düşündürecek hayat hikayesi:
“1941 yılında Erzincan’ın Çayırlıbucağına bağlı Karataş köyünde doğdum.
Annem ve babam ben küçükken ölmüşler. Ağabeyim bakıyordu bana. Öksüzdüm, yoksuldum. Köyden şehre ağabeyimin sırtında gidiyordum. Bir gün beni Erzincanlı zenginlerden M.Ali Bey’in yanına evlatlık olarak verdiler.
Bu ocakta 13 yaşına kadar ekmek yedim.
M.Ali Bey bir gün öldü.
İstanbul’dan gelen akrabaları mirasını paylaştılar. Beni de yatağımı verip ortaya bıraktılar. 16 yaşına kadar bağ, bahçe bakımı işlerinde çalıştım. Sonra “taşı, toprağı altın” denen İstanbul’a kapağı attım. Ama barınamadın büyük şehirde. Baba yurduna Erzincan’a döndüm.
Bir çorapçının yanına girdim, sonra resmi bir işim olsun dedim. Sümerbank bez fabrikasında çalışmaya başladım.
Şefim olan bayan “boyu kısa, Masuraya yetişemez” deyip kapı dışarı ettirdi.
Girdiğim simitçi fırınındaki Rıza Usta “Yahu Hüseyin, sen pire gibi adamsın. Her yere çabucak koşuyorsun. Gel ,şu Atatürk Kır koşusuna gir” dedi. Girdim ve birinci oldum. O gün, bugündür pistlerde parkurlarda rakiplerimle, dışarıda da yoksullukla yarışıyorum.
Açlık peşimi hiç bırakmadı.
Askerliğimi er olarak Jandarma gücünde yaparken o zaman binbaşın olan Nuri Turan’ın bana çok yardımı oldu.
Size inanarak söylüyorum, karnımı doyurun, Dünya şampiyonu olayım.”
***
Hüseyin Aktaş 18 yıllık spor yaşamında
12 defa Türkiye maraton birincisi,
4 defa Balkan ikincisi (1966, 68, 69 ve 71)
4 defa Balkan Şampiyonu (1970,72,ve 73,76),
4 defa 19 Mayıs Maratonu Birinciliği (1971,73,74 ve 1976),
1963 Napoli Akdeniz oyunları 3.sü,
1971 İzmir Akdeniz Oyunları 2.si,
Las Vegas maratonu7.si,
1968 Meksika olimpiyatları 19. su,
Montreal Olimpiyatları 20.si,
Tokyo Olimpiyatları 7.si,
Helsinki olimpiyatları 5.si(5 olimpiyata iştirak etmiş bir atletimizdir)oldu.
1990’da pek çok madalya ve kupasını yitirdiği Erzincan depreminden sonra geldiği İzmir’de kiralık bir evde 27 Temmuz 2012’de,71 yaşında vefat etti.
***
Kıymeti bilinmemiş şampiyonlardan biridir Hüseyin Aktaş. 2003 yılında Yunanistan Atletizm Federasyonu tarafından Balkan Oyunları’nda dereceye giren tüm ülkelerden sporcularla beraber Hüseyin Aktaş da Atina’da yapılan bir törenle plaketle onurlandırılmıştır.
Yunanlıların gösterdiği vefayı Atletizm Federasyonu’ndan da bekliyoruz. Gölgede kalmış atletimiz adına Erzincan’da bir anma koşusu veya Türkiye Maraton Birinciliklerinden birisinin de Hüseyin Aktaş adına düzenlenmesini, aile efradından yaşayan varsa (evli bir kızı olduğunu ve İzmir’de yaşadığını biliyorum) federasyondan bir vefa borcu olarak bekliyoruz.
***
DÜNYADA VE TÜRKİYEDE BAYANLARIN MARATON KOŞMAYA BAŞLAMALARI:
Uluslararası atletizm birliği (İAAF) 1971 yılında bayanların maraton koşmasına izin verdi. Bayanlarda maraton kategorisi 1982 yılında Avrupa Şampiyonası, 1983’te Dünya şampiyonası, 1984’te Los Angeles Olimpiyat oyunları yarışma programlarına dahil edildi. Dünyada, 1972 yılında Boston maratonuna katılan Nina Kusesik, 3.10.26’lık derecesi ile maraton kazanan bayan sporcu olmuştur.
Kusesik, 1972, ve 73 yıllarında da New York maratonlarını kazanma başarısını göstermişti. Tüm zamanların en iyi bayan maraton koşucuları:
Grete Waitz(Norveç)
New York maratonunu 1978-88yılları arasında 9 kere kazandı.
1983 de İlk Dünya şampiyonluğunu kazandı.
2.32.30 ve 2.25.29 arasında en iyi dereceleri defalarca tekrar etti.
Joan Benoit -Samuelson(ABD)
1983 de 2.22.43 ile Dünyanın en iyi derecesini yapıp 1984 Los Angeles Olimpiyatlarında Bayanlar maraton yarışını Grete Waitz’i,’2.24.52 lik dercesi ile geçerek birinci oldu.
Rosa Mota(Portekiz):
1987 Dünya şampiyonası, 1988 olimpiyat oyunları ve 1982,1986,1990 Avrupa Şampiyonalarında altın madalya kazandı.
İngrid Kristiansen(Norveç):
66 yaşında,1985 yılında bayanlar maratonda elde ettiği 2.21.06’lık dereceye 14 yıl kimse yaklaşamadı.
Paula Radcliiffe(İngiliz,)
şövalyelik ünvanına sahip (1973 doğumlu) 2000, Veracruz-Meksika, 2001,,Bristol-İngiltere 2003,Portekiz, Dünya yarı maraton şampiyonu, 2002,2003,2005 Londra maratonu birincisi 2004,2007 New York maratonu birincisi, 2005 Helsinki-Finlandiya, Dünya bayanlar marston şampiyonu
***
TÜRKİYEDE BAYANLAR MARATON YARIŞLARININ TARİHÇESİ:
Türkiye ‘de maratonda ilk en iyi derece, 1983 Ülker Kutlu tarafından 3.11.09 olarak koşuldu.
Bundan sonraki en iyi dereceler:
1984, Ülker Kutlu, 3.01.56, Frankfurt maratonu, 13.5.1984,
1993, Nurten Demirtaş, 2.58.25, İstanbul, 10.10.1993,
1994, Serap Aktaş, 2.46.42, İstanbul, 9.10.1994,
1995, Serap Aktaş, 2.36.33, Londra maratonu. 2.10,1995,
1996, Serap Aktaş, 2.34.00, Londra maratonu, 21.4.1996,
-1997,Serap Aktaş, 2.31.49,Osaka maratonu, 26.1.1997
***
GÜNÜMÜZDE TÜRKİYE’DE ERKEKLER VE BAYANLARDA EN İYİ DERECELER VE TÜRKİYE REKORLARI:
ERKEKLER:
1-Kaan Kigen Özbilen (Kenya kökenli) 2.04.16, Valencia maratonu, 2019,
2-Polat Kamboi Arıkan (Kenya kökenli), 2.08.14, Paris maratonu, Fransa, 2019.
3-Mehmet Terzi, 2.10.25, Londra maratonu, 1987.
4-Yavuz Ağralı, 2.10.41, Sevilla maratonu, İspanya. 2020,
5-Mert Girmalagesse, 2.11.07, Hamburg maratonu, 2019,
6-Ahmet Altun, 2.12.40, Münih maratonu, 1989.
7-Ercan Aslan, 2.12.41,Berlin maratonu, 2019.
8-Turhan Mestan, 2.12.59, Valencia maratonu, İspanya,2020,
9-Bekir Karayel, 2.13.21, Londra maratonu, 2012.
10-İsmail Akçay, 2.13.44, Fukuoka maratonu, Japonya,1986
***
Kaan Kigen Özbilen’in 2015’te Amsterdam maratonunda koştuğu 2.07.45 ve 2016 Sevilla maratonunda koştuğu 2.06.10’luk dereceleri bu tarihlerde henüz Türk tabiyetine geçmediğinden Türkiye rekoru olarak kabul edilmedi. Ancak 21.10.2018’de Ansterdam maratonunda koştuğu 2.06.24’lük derecesi Türk vatandaşlığına geçtiğinden rekor olarak kabul edildi. Kaan Kigen Özbilen, bu rekoru 1.12.2019’da,Valencia maratonu İspanya’da 2.04.16 ile tekrar kırmayı başardı.
***
BAYANLAR TÜRKİYE EN İYİ 10 DERECE:
1-Sultan Haydar 2.24.44, Dubai, 23.1.2015.
2-Elvan Abeylegesse, 2.29.30 İstanbul, 2012,
3-Serap Aktaş, 2.31.43, Berlin maratonu, 1999,
4-Mehtap Sığmaz, 2.32.04, Madrid maratonu, 2009,
5-Ümmü Kiraz, 2.34.37, Düsseldorf maratonu, 2019.
6- Bahar Doğan, 2.34.53, Düseldırf maratonu, 2011.
7-Esma Aydemir, 2.35.22, Rotterdam mararonu, 2016,
8- Meltem Erdoğan.2.35.24, Rotterdam maratonu, 2016.
9-Fadime Suna Çelik, 2.35.27, Hamburg maratonu, 2019.
10- Lale Öztürk, 2.35.51, Milano maratonu, 2003.
***
MARATONDA İLKLER:
-Türkiye’de ilk resmi maraton yarışı 1937 yılında düzenlendi.
-Türkiye’de kayda geçen ilk Resmi maraton derecesi 3.15.19 ile Şevki Koru tarafından koşulmuştur.
-Şevki Koru’nun 1938 de koştuğu 2.48.02’lik derecesi ilk resmi Maraton Türkiye rekoru olarak kayda geçti.
-Uluslararası yarışmalarda maraton dalında ilk altın madalyayı 1951 yılında İskenderiye , Mısır’da yapılan 1. Akdeniz oyunlarında 3.07.25’lik derecesi ile birinci olan Ahmet Aytar kazandırdı
-Balkan oyunlarında maratonda Türkiye’ye ilk altın madalyayı 1955 yılında İstanbul’da yapılan 14. Blkan oyunlarında 2.51.33.7 lik derecesi ile birinci gelen Haydar Erturan kazandırdı.
KAYNAKLAR:
1 1924-1954 33 yılın Türk şeref listesi ve Türkiye rekorlarının tekamülü. T.C.Maarif Vekaleti, Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü Atletizm Federasyonu. Sayfa/ 22 Ankara. 1955 (Bu kitapcık Naili Moran’ın federasyon başkanlığı zamanında yayınlanmış)
2-“Atletizmi yaşatanlar” Yücel Seçkiner. Beden Terbiyesi genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara, 1972,
3-Atletizm, almanak: 1978/79, Neriman Tekil, Sayfa:63-65. Arset Matbaacılık İstanbuk, 1979. 4-Atletin sesi, sayı: 75,ekim 1968,
5-Atletin sesi, sayı: 77 aralık 1968,
6-Adam ”atletizm” Neriman Tekil. Adam spor kitapları dizisi,: 6, Adam Yayıncılık, Ekim1984,
7-Akdeniz Oyunları ve Türkiye, Cem Atabeyoğlu, TMOK Yayınları, no:2,İstanbul,2000.
8-“Atletizm” Boyut Kitapları, sayfa 56-59 İstanbul ,2003,
9-Atletin sesi, ”Atina, savaş, maraton. Doç. Dr. Kemal İnal, Nisan 2008, İstanbul
10-Atlas Tarih Dergisi,”Maraton:2500 yıllık gelenek” Dila Altındiş Balcı. Sayı:51, sayfa:22-25, şubat-mart 2018 İstanbul
***
Nejat kök editörlüğünde yayınlanan 2009 yılı Türkiye atletizm yıllığında ilk olarak maratonda tüm zamanların en iyi dereceleri ile kısa parkur adı altında ayrı bir başlık altında 5 atletin dereceleri yayınlandı.
Maratonda 2009 yılında yayınlanan tüm zamanların en iyi dereceleri:
1- Mehmet Terzi,2.10.25,Londra maratonu, 10.5.1987,
2-Ahmet Altun,2.12.40, Münih maratonu, 23.4.1989,
3-İsmail Akçay, 2.13.43.6 Fukuoka maratonu, 8.12.1968,
4-Veli Ballı, 2.15.44, Boston maratonu, 18.4.1977,
5- Cihangir Demirel, 2.15.45,Rotterdam maratonu, 5.4.1992,
5-Mehmet Yurdadön, 2.16.09, Frankfurt maratonu, 13.5.1984...
KISA PARKUR:
1-Mehmet Terzi, 2.10.11, Split maratonu, 28.9.1979,
2-Veli Ballı, 2.11.30, Lahore maratonu, 14.11.1976,
3-Mithat Şahin, Avrasya maratonu, 6.11.1988,
4-Sadık Salman, 2.19.26, Avrasya maratonu, 6.11.1988,
5- Osman Coşgül, 2.19.54.6, Balkan Oyunları, Belgrad 22.7.1956.
(1976 yılında İAAF’ın maraton Dünya şeref listesinde,14.11.1976 tarihinde Pakistan’ın Lahore kentinte Cinnah anısına koşulan maratonda 2.11.30’luk derecesi ile birinci olan Veli Ballı 6. sırada, Dünyanın en iyi maratoncuları sıralamasında da 17. sırada yer alıyordu. Lahor’da yayınlanan yerel gazeteler, Veli Ballı’dan bahsederken ‘Türk Lokomotifi’ adını takmışlardı.
Veli Ballı, Lahore, Boston, Westland, Hook maratonlarındaki dereceleri ile kendini tüm Dünyaya kabul ettirmiş bir atletimizdir.
****
(Yarı maraton, İAAF tarafından 1992 yılından itibaren, orijinal maratonun yarısı olarak, 21 km 100 metre veya 13 mil 193 yard olarak koşulmaya başlandı. Maraton parkurundan farklı zemin ve eğimlerde koşulduğu için Dünya rekoru kaydı tutulmaz, sadece “en iyi derece olarak kaydedilir.
Bu nedenle 2021 yılında 16. Kıtalararası İstanbul yarı maratonunda Kenyalı atlet Dünya rekoru kırdı diye gazetelerde çıkan yazılar maalesef bilgi eksikliği bedeniyle yazılmış olup geçerliliği yoktur.
Yarı maratonda “En iyi dereceler” erkeklerde: Okibiwatt Kandie; (Kenya) 57.32 ile 6.12.2020 tarihinde Valencia yarı maratonunda elde edilmiştir.
Bayanlarda en iyi derece ise Ruth Chepngetich (Kenya) tarafından 1.04.02 ile 16. Kıtalararası İstanbul yarı maratonunda 4 Nisan 2021 tarihinde elde edilmiştir.
***
Şimdi bu bilgilerin ışığında ilgililerden Atletizm camiası olarak şu soruların cevaplarını bekliyoruz:
1- Atletizm Federasyonu Tahkim Kurulu 1976 yılında Veli Ballı tarafından Lahor’da koşulan 2.11.30’luk dereceyi 46 yıl yıl sonra kısa parkurda elde edilmiş gerekçesi ile maraton performans listesinden çıkarmış ve kısa parkur derecesi olarak kayda almıştır. Bu konudaki tahkim kurulunun almış olduğu kararı hangi gerekçe ve hangi bilgi ve verilere dayanarak aldığına dair veriler atletizm kamuoyuyla paylaşmasını bekliyoruz.
2- Sevgili Nejat Ağabey, 2009 yılından beri Veli Ballı ve Osman Coşgül’ün derecelerini hangi veri ve kayıtlara dayanarak kısa parkur kategorisine aldınız , üniversitede çalışmış, halen araştırmalarına devam eden, akademik kariyeri olan bir bilim adamı kimliği ile bu tartışmayı aydınlatacak bilgiye sahip olabilirsiniz. Bir de geniş bir atletizm arşiviniz olduğunu biliyoruz, artık bunları bizlerle paylaşmak, bilgi isteyenleri bilgilendirmek, telefonlara cevap vermek istemez misiniz? Tabii bu soruların muhattaplarından cevapları beklerken biz 2 bin 500 yıllık maratonun Türkiye bölümüne kaldığımız yerden devam edelim.
***
Maraton deyince en önemli isimlerden birileri de 1960 ve 70’li yıllardaki başarıları ile Hüseyin Aktaş ve İsmail Akçay’dır. 1968’de Mexico olimpiyatında Ruhi Sarıalp’in 1948 Londra Olimpiyatları’nda 3 adımda elde ettiği üçüncülükten sonra atletizmde en büyük başarıyı maratonda 72 atlet içinde 2.23.45’lik derecesi ile 4. olarak kazandıran İsmail Akçay’ın ağzından dinleyelim:
“Yurttan ayrılırken, büyük bir azimle hazırlanmıştım maratona. Hem de araba kazasında yaralanmak, topuğumun asfaltta koşarken ezilmesi ve bana ıstırap vermesi gibi nedenlerle ümitsizdim, daha doğrusu kendime itimadım yoktu.
Abebe Bikila’ya göğüs numarası olarak 1 numarayı, bana da 19 numarayı vermişlerdi. Arkadaşım ve moral hocam Hüseyin Aktaş ”keşke 19.cu olsam” dediğimde “Sen en azından 5.ci olacaksın, göreceksin bak, dediğim nasıl çıkacak” dediğini hala bugün gibi hatırlıyorum. Kendisine kesinlikle inanmadığımı, ilk 10’a girersem, bir antrenman ayakkabısı alacağımı” söyledi.
Ve yarış başladı. Geçen olimpiyatın birincisi Abebe Bikila, diğer habeş Mammo Wolde, 10 binde Avrupa Şampiyonu Gaston Roelants, 10 bin metre olimpiyat şampiyonu Kenyalı Temu, Japon Kiminaranın da aralarında olduğu 72 rakiple koşuyorduk.
Aktaş’la beraber 20. Km’ye kadar koştuk.
Birinci giden Wolde, Bikila’yı bekliyordu. Ondan hayır gelmeyeceğini anlayınca atak yaptı.S onra ben de Aktaş’a eyvallah diyerek sıyrıldım. Tempomu Wolde’ye göre ayarlamıştım. Bütün enerjimle koşarken 35. Km’de topuğumun ağrısı artmaya başladı.
Ama yolun iki tarafındaki kalabalık “Turko, Turko” diye bağırdıkça ayaklarım boşalıverdi, gözlerim yaşardı, içime bir güç geldi, gittikçe hızımı arttırdım. 6ı sırada olduğumu zannediyordum. Aztek stadına 4. Girdim. Yarış bitince sendelediğimi hatırlıyorum.
Revire sedye ile kaldırdılar. Yarışa 58 kilo başladım yarış bittiğinde 51 kilo tartıldım. 7 kilo vermişim koştuğum sürece.
Oksijen verildikten sonra ayıldım, doktor, 4.cü olduğunu söyleyerek beni tebrik etti.
İddiayı Aktaş kazanmıştı. Yarıştan sonra Abebe Bikila’nın yarışı 17. Km’de bıraktığını öğrendim. 1968 yılının klasmanında Dünyanın en iyi derecesine 2 saat 12 dakika 16.8 saniye ile sahip olan İngiliz W.Addocks’un arkamdan 5. gelmesi sevincimi biraz daha arttırdı.
(Bu yarışta diğer Türk atleti Hüseyin Aktaş 19. olmuştu. Mexico City, deniz seviyesinden 2 bin 270 metre yükseklikte bir şehirdir. Bu yükseklikte koşan atlet deniz seviyesine nazaran yüzde 30 daha fazla oksijene gereksinim duyar. 1967 maraton dünya sıralamasında 82. Sırada bulunan İsmail Akçay’ın Mexico Olimpiyatlarındaki dördüncülüğü bu faktörler gözönüne alındığında gerçekten çok büyük bir başarı idi. M.K.)
****
1980’li yıllarda maratonda öne çıkan en önemli isimlerden biri de Mehmet Terzi’dir.
Kendi ağzından hayat hikayesi:
1955 yılında Bilecik Kurt köyde doğdum. Atletizme 1979 yılında Eskişehir’de başladım. Ankara Spor Akademisini bitirdim. Sırasıyla Eskişehirspor, Mersin AAK. Ankara Atletizm İhtisas Kulübü, Bursa TOFAŞ SAS Kulübü, Zonguldak MTA., FB, ve İstanbul Şişe Cam Atletizm kulüplerinde yarıştım.
1975 yılına kadar antrenör olarak Eskişehir’de Şükrü Saban ve Esat Tarımla çalıştıktan sonra Himmet Kirzuk’la çalışmalarımı yürüttüm.
Önceleri bin 500, 5 bin ve 10 bin metre mukavemet koştuktan sonra (en iyi dereceleri: bin 500 m:3.53.6(1976), 5 bin m:13.59.0(Prag,24.8.1985) 10 bin m:28.59.8, Achen, 1984), maraton koşmaya karar verdim. İlk maratonumu 19.3.1978 tarihinde Paris’te Lesson maratonunda koştum ve 2.22.12 ile ikinci oldum.
2. Maratonumu 19.5.1978’de Ankara maratonunda koşup 2.24.01 ile Sadık Salman ve Veli Ballının arkasından 3. geldim. 13.8.1978’de Selanik’te Balkan oyunlarında ise konsantre olamadığımdan yarışı bıraktım. 4.maratonumda Hook (Westland) Veli Ballı’nın 2.16.11 ile birinci olduğu popüler maratonda 30.cu km’ye kadar 3. sırada olmama rağmen bacak ve mideme kramp girmesi nedeniyle 2.31..12lik kötü bir derece ile 10.cu bitirebildim.” Giderek çalışma temposunu arttıran Terzi başarı grafiğini yükselterek 1979 Akdeniz oyunlarında 3.cü, 1983 Frankfurt maratonunda 2.ci,1983 Kazablanka-Fas Akdeniz oyunlarında birinci, 1984 Los Angeles maratonunda 16., 1985 de Avrasya maratonunda şampiyon, 1986 Balkan oyunlarında şampiyon, 1987 de San Fransisko maratonunda birinci olduktan sonra formunun zirvesinde olduğu aynı yıl Londra maratonunda 2.10.25 gibi muhteşem bir derece ile Türkiye maraton sıralamasının birinci sırasına yerleşti. Aynı zamanda 1987 Dünya maraton en iyi derece sıralamasında da 6. sırada yer aldı. 1988 yılında Balkan oyunlarında maratonda birinci gelen Terzi, 23 yıl faal sporculuk yaptı. 150, defa milli formayı giydi. Sporu bıraktıktan sonra 1981-87 yılları arasında Eskişehir Gençlik ve Spor İl Müdürlüğünde Spor Şube müdürü olarak görev yaptı. 1994-99 yılları arasında Eskişehir Büyükşehir Belediyesi ve Tepebaşı Belediyelerinde meclis üyesi olarak kente hizmet verdi. Evli ve 2 çocuk babası olan Terzi,28.12.2004-1.8.2013 tarihleri arasında 9 yıl süre ile Türkiye Atletizm Federasyonu başkanlığı görevinde bulundu.
1990’lı yıllarda tüm zamanların Türkiye maraton şeref listesi şu isimlerden oluşuyordu:
1-Mehmet Terzi,2.10.25(Londra maratonu,10.5.1987)
2-Veli Ballı,2.11.30(Lahor maratonu.15.11.1976)
3-Ahmet Altun 2.12.40(Münih maratonu,23.4.1989)
3-İsmail Akçay.2.13.43;Fukuoka Maratonu,8.12.1968)
5-Mehmet Yurdadön,2.16.09(Frankfurt Maratonu.13.5.1984)
6-Hüseyin Aktaş,2.16.43(Atina maratonu,6.4.1969)
7- Sefa Het2.16.45(İstanbul,8.11.87)
***
Türk maraton tarihinde iz bırakan yarışlardan biri de 1970 Atina maratonudur.
6 Nisan 1970’te 26 yunan ve 4 Türk atletin katıldığı yarışta 4 atletimiz ilk 4 sırayı alarak maratonda en büyük zaferlerden birine imza attılar.
İsmail Akçay’ın 2.25.30 ile birinci olduğu yarışta ikinciliği 2.26.08 ile Hüseyin Aktaş, üçüncülüğü 2.32.55.8 ile Hamza Canavar, 4.lüğü 2.33.50.6 ile Yılmaz Sakallı kazanarak maratonda ne kadar iddialı olduğumuzu dosta düşmana gösterdiler.
Tabii yarışlar, buzdağının su üstündeki küçük parçasıdır, altında ne hayatlar olduğunu ancak yaşayan bilir.
İşte bir büyük maratoncunun Hüseyin Aktaş’ın kendi ağzından hepimizi çok düşündürecek hayat hikayesi:
“1941 yılında Erzincan’ın Çayırlıbucağına bağlı Karataş köyünde doğdum.
Annem ve babam ben küçükken ölmüşler. Ağabeyim bakıyordu bana. Öksüzdüm, yoksuldum. Köyden şehre ağabeyimin sırtında gidiyordum. Bir gün beni Erzincanlı zenginlerden M.Ali Bey’in yanına evlatlık olarak verdiler.
Bu ocakta 13 yaşına kadar ekmek yedim.
M.Ali Bey bir gün öldü.
İstanbul’dan gelen akrabaları mirasını paylaştılar. Beni de yatağımı verip ortaya bıraktılar. 16 yaşına kadar bağ, bahçe bakımı işlerinde çalıştım. Sonra “taşı, toprağı altın” denen İstanbul’a kapağı attım. Ama barınamadın büyük şehirde. Baba yurduna Erzincan’a döndüm.
Bir çorapçının yanına girdim, sonra resmi bir işim olsun dedim. Sümerbank bez fabrikasında çalışmaya başladım.
Şefim olan bayan “boyu kısa, Masuraya yetişemez” deyip kapı dışarı ettirdi.
Girdiğim simitçi fırınındaki Rıza Usta “Yahu Hüseyin, sen pire gibi adamsın. Her yere çabucak koşuyorsun. Gel ,şu Atatürk Kır koşusuna gir” dedi. Girdim ve birinci oldum. O gün, bugündür pistlerde parkurlarda rakiplerimle, dışarıda da yoksullukla yarışıyorum.
Açlık peşimi hiç bırakmadı.
Askerliğimi er olarak Jandarma gücünde yaparken o zaman binbaşın olan Nuri Turan’ın bana çok yardımı oldu.
Size inanarak söylüyorum, karnımı doyurun, Dünya şampiyonu olayım.”
***
Hüseyin Aktaş 18 yıllık spor yaşamında
12 defa Türkiye maraton birincisi,
4 defa Balkan ikincisi (1966, 68, 69 ve 71)
4 defa Balkan Şampiyonu (1970,72,ve 73,76),
4 defa 19 Mayıs Maratonu Birinciliği (1971,73,74 ve 1976),
1963 Napoli Akdeniz oyunları 3.sü,
1971 İzmir Akdeniz Oyunları 2.si,
Las Vegas maratonu7.si,
1968 Meksika olimpiyatları 19. su,
Montreal Olimpiyatları 20.si,
Tokyo Olimpiyatları 7.si,
Helsinki olimpiyatları 5.si(5 olimpiyata iştirak etmiş bir atletimizdir)oldu.
1990’da pek çok madalya ve kupasını yitirdiği Erzincan depreminden sonra geldiği İzmir’de kiralık bir evde 27 Temmuz 2012’de,71 yaşında vefat etti.
***
Kıymeti bilinmemiş şampiyonlardan biridir Hüseyin Aktaş. 2003 yılında Yunanistan Atletizm Federasyonu tarafından Balkan Oyunları’nda dereceye giren tüm ülkelerden sporcularla beraber Hüseyin Aktaş da Atina’da yapılan bir törenle plaketle onurlandırılmıştır.
Yunanlıların gösterdiği vefayı Atletizm Federasyonu’ndan da bekliyoruz. Gölgede kalmış atletimiz adına Erzincan’da bir anma koşusu veya Türkiye Maraton Birinciliklerinden birisinin de Hüseyin Aktaş adına düzenlenmesini, aile efradından yaşayan varsa (evli bir kızı olduğunu ve İzmir’de yaşadığını biliyorum) federasyondan bir vefa borcu olarak bekliyoruz.
***
DÜNYADA VE TÜRKİYEDE BAYANLARIN MARATON KOŞMAYA BAŞLAMALARI:
Uluslararası atletizm birliği (İAAF) 1971 yılında bayanların maraton koşmasına izin verdi. Bayanlarda maraton kategorisi 1982 yılında Avrupa Şampiyonası, 1983’te Dünya şampiyonası, 1984’te Los Angeles Olimpiyat oyunları yarışma programlarına dahil edildi. Dünyada, 1972 yılında Boston maratonuna katılan Nina Kusesik, 3.10.26’lık derecesi ile maraton kazanan bayan sporcu olmuştur.
Kusesik, 1972, ve 73 yıllarında da New York maratonlarını kazanma başarısını göstermişti. Tüm zamanların en iyi bayan maraton koşucuları:
Grete Waitz(Norveç)
New York maratonunu 1978-88yılları arasında 9 kere kazandı.
1983 de İlk Dünya şampiyonluğunu kazandı.
2.32.30 ve 2.25.29 arasında en iyi dereceleri defalarca tekrar etti.
Joan Benoit -Samuelson(ABD)
1983 de 2.22.43 ile Dünyanın en iyi derecesini yapıp 1984 Los Angeles Olimpiyatlarında Bayanlar maraton yarışını Grete Waitz’i,’2.24.52 lik dercesi ile geçerek birinci oldu.
Rosa Mota(Portekiz):
1987 Dünya şampiyonası, 1988 olimpiyat oyunları ve 1982,1986,1990 Avrupa Şampiyonalarında altın madalya kazandı.
İngrid Kristiansen(Norveç):
66 yaşında,1985 yılında bayanlar maratonda elde ettiği 2.21.06’lık dereceye 14 yıl kimse yaklaşamadı.
Paula Radcliiffe(İngiliz,)
şövalyelik ünvanına sahip (1973 doğumlu) 2000, Veracruz-Meksika, 2001,,Bristol-İngiltere 2003,Portekiz, Dünya yarı maraton şampiyonu, 2002,2003,2005 Londra maratonu birincisi 2004,2007 New York maratonu birincisi, 2005 Helsinki-Finlandiya, Dünya bayanlar marston şampiyonu
***
TÜRKİYEDE BAYANLAR MARATON YARIŞLARININ TARİHÇESİ:
Türkiye ‘de maratonda ilk en iyi derece, 1983 Ülker Kutlu tarafından 3.11.09 olarak koşuldu.
Bundan sonraki en iyi dereceler:
1984, Ülker Kutlu, 3.01.56, Frankfurt maratonu, 13.5.1984,
1993, Nurten Demirtaş, 2.58.25, İstanbul, 10.10.1993,
1994, Serap Aktaş, 2.46.42, İstanbul, 9.10.1994,
1995, Serap Aktaş, 2.36.33, Londra maratonu. 2.10,1995,
1996, Serap Aktaş, 2.34.00, Londra maratonu, 21.4.1996,
-1997,Serap Aktaş, 2.31.49,Osaka maratonu, 26.1.1997
***
GÜNÜMÜZDE TÜRKİYE’DE ERKEKLER VE BAYANLARDA EN İYİ DERECELER VE TÜRKİYE REKORLARI:
ERKEKLER:
1-Kaan Kigen Özbilen (Kenya kökenli) 2.04.16, Valencia maratonu, 2019,
2-Polat Kamboi Arıkan (Kenya kökenli), 2.08.14, Paris maratonu, Fransa, 2019.
3-Mehmet Terzi, 2.10.25, Londra maratonu, 1987.
4-Yavuz Ağralı, 2.10.41, Sevilla maratonu, İspanya. 2020,
5-Mert Girmalagesse, 2.11.07, Hamburg maratonu, 2019,
6-Ahmet Altun, 2.12.40, Münih maratonu, 1989.
7-Ercan Aslan, 2.12.41,Berlin maratonu, 2019.
8-Turhan Mestan, 2.12.59, Valencia maratonu, İspanya,2020,
9-Bekir Karayel, 2.13.21, Londra maratonu, 2012.
10-İsmail Akçay, 2.13.44, Fukuoka maratonu, Japonya,1986
***
Kaan Kigen Özbilen’in 2015’te Amsterdam maratonunda koştuğu 2.07.45 ve 2016 Sevilla maratonunda koştuğu 2.06.10’luk dereceleri bu tarihlerde henüz Türk tabiyetine geçmediğinden Türkiye rekoru olarak kabul edilmedi. Ancak 21.10.2018’de Ansterdam maratonunda koştuğu 2.06.24’lük derecesi Türk vatandaşlığına geçtiğinden rekor olarak kabul edildi. Kaan Kigen Özbilen, bu rekoru 1.12.2019’da,Valencia maratonu İspanya’da 2.04.16 ile tekrar kırmayı başardı.
***
BAYANLAR TÜRKİYE EN İYİ 10 DERECE:
1-Sultan Haydar 2.24.44, Dubai, 23.1.2015.
2-Elvan Abeylegesse, 2.29.30 İstanbul, 2012,
3-Serap Aktaş, 2.31.43, Berlin maratonu, 1999,
4-Mehtap Sığmaz, 2.32.04, Madrid maratonu, 2009,
5-Ümmü Kiraz, 2.34.37, Düsseldorf maratonu, 2019.
6- Bahar Doğan, 2.34.53, Düseldırf maratonu, 2011.
7-Esma Aydemir, 2.35.22, Rotterdam mararonu, 2016,
8- Meltem Erdoğan.2.35.24, Rotterdam maratonu, 2016.
9-Fadime Suna Çelik, 2.35.27, Hamburg maratonu, 2019.
10- Lale Öztürk, 2.35.51, Milano maratonu, 2003.
***
MARATONDA İLKLER:
-Türkiye’de ilk resmi maraton yarışı 1937 yılında düzenlendi.
-Türkiye’de kayda geçen ilk Resmi maraton derecesi 3.15.19 ile Şevki Koru tarafından koşulmuştur.
-Şevki Koru’nun 1938 de koştuğu 2.48.02’lik derecesi ilk resmi Maraton Türkiye rekoru olarak kayda geçti.
-Uluslararası yarışmalarda maraton dalında ilk altın madalyayı 1951 yılında İskenderiye , Mısır’da yapılan 1. Akdeniz oyunlarında 3.07.25’lik derecesi ile birinci olan Ahmet Aytar kazandırdı
-Balkan oyunlarında maratonda Türkiye’ye ilk altın madalyayı 1955 yılında İstanbul’da yapılan 14. Blkan oyunlarında 2.51.33.7 lik derecesi ile birinci gelen Haydar Erturan kazandırdı.
KAYNAKLAR:
1 1924-1954 33 yılın Türk şeref listesi ve Türkiye rekorlarının tekamülü. T.C.Maarif Vekaleti, Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü Atletizm Federasyonu. Sayfa/ 22 Ankara. 1955 (Bu kitapcık Naili Moran’ın federasyon başkanlığı zamanında yayınlanmış)
2-“Atletizmi yaşatanlar” Yücel Seçkiner. Beden Terbiyesi genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara, 1972,
3-Atletizm, almanak: 1978/79, Neriman Tekil, Sayfa:63-65. Arset Matbaacılık İstanbuk, 1979. 4-Atletin sesi, sayı: 75,ekim 1968,
5-Atletin sesi, sayı: 77 aralık 1968,
6-Adam ”atletizm” Neriman Tekil. Adam spor kitapları dizisi,: 6, Adam Yayıncılık, Ekim1984,
7-Akdeniz Oyunları ve Türkiye, Cem Atabeyoğlu, TMOK Yayınları, no:2,İstanbul,2000.
8-“Atletizm” Boyut Kitapları, sayfa 56-59 İstanbul ,2003,
9-Atletin sesi, ”Atina, savaş, maraton. Doç. Dr. Kemal İnal, Nisan 2008, İstanbul
10-Atlas Tarih Dergisi,”Maraton:2500 yıllık gelenek” Dila Altındiş Balcı. Sayı:51, sayfa:22-25, şubat-mart 2018 İstanbul
