Sendikalaşmada Japon ve Avrupa sistemleri

Sendikalaşma, çalışan haklarını koruma, ekonomik adalet sağlama ve toplumsal istikrarı güçlendirme açısından önemli bir yapıdır. Ancak sendikaların etkinliği ve sanayiye katkısı ülkeler arasında farklılıklar göstermektedir. Özellikle Japonya ve Avrupa, sendikal örgütlenme ve işçi-işveren ilişkileri konusunda farklı modeller sunmaktadır.

Japonya’da Sendikal Yapı: Şirket Temelli Sendikacılık

Dijitalleşme, yapay zekâ, tedarik zinciri değişimleri ve iklim krizi, sendikaların yeniden yapılanmasını zorunlu kılmıştır. Ne Japonya ne de Avrupa modeli bu ihtiyaçlara tam olarak yanıt verebilmektedir.

Bu nedenle, gelecekte esnek, kapsayıcı ve dijital çağa uyumlu hibrit sendika modellerine ihtiyaç vardır. İşçi haklarıyla verimlilik arasında denge kurabilen ülkeler, hem ekonomik hem de sosyal açıdan örnek olacaktır.

Japonya’da Sendikalaşma ve Sanayi Başarısı

2024’te Japonya’da sendikalaşma oranı %16’dır; 1960’larda bu oran %35’in üzerindeydi. Düşük sendikalaşma, toplu sözleşme kapsamını da sınırlandırır. Ancak Japonya, otomotiv, elektronik, robotik ve hassas makinelerde dünya lideridir. Toyota, Sony ve Panasonic gibi markalarla bu alanlarda %10–12’lik küresel pazar payına sahiptir. Bu başarı, sendikalardan çok Japon üretim kültürü, kalite yönetimi (Kaizen), mühendislik ve teknoloji yatırımlarına dayanır. Sendikalar daha çok dengeleyici bir rol oynar.

Avrupa’da sendikalar genellikle meslek ya da sektör bazında örgütlenir. Metal işçileri, öğretmenler ve sağlık çalışanları kendi alanlarına özel sendikalarda yer alır. Bu yapılar, federasyonlar ve konfederasyonlarla ulusal düzeyde temsil edilir.

İsveç, Danimarka ve Finlandiya gibi İskandinav ülkelerinde sendikalar oldukça güçlüdür. Sendikalaşma oranı yüzde 65–70, toplu sözleşme kapsamı ise yüzde 90’a kadar çıkar. Bu sendikalar yalnızca ücret değil, iş güvenliği, eğitim, eşitlik, göçmen hakları ve çevre gibi konularla da ilgilenir.

Batı Avrupa’da (Almanya, Fransa, Hollanda) sendikalaşma oranı yüzde 30–50 civarındayken, Doğu Avrupa’da genellikle yüzde 20’nin altındadır. Bu fark tarihsel, ekonomik ve siyasi nedenlerden kaynaklanır.

Avrupa sanayisi, Japonya’ya kıyasla daha çeşitli ve kapsayıcıdır. Almanya, Avrupa sanayi üretiminin yüzde 30’unu tek başına karşılar ve özellikle otomotiv, makine, kimya ve yenilenebilir enerjide öne çıkar. Bu başarı, güçlü sendikaların sağladığı iş güvencesi ve mesleki eğitimle yakından ilişkilidir. Avrupa genelinde, yüksek sendikalaşma oranı ile sanayi başarısı arasında olumlu bir bağ vardır. İsveç ve Almanya’da bu iki unsur birlikte gelişmiştir. Avrupa’nın dünya sanayi üretimindeki payı ise yüzde 20–22’dir.

Japonya’da sendikalaşma oranı düşük (yüzde 16) olmasına rağmen, sanayi üretimi başarılıdır. Bu başarı; disiplin, mühendislik gücü ve teknoloji yatırımlarına dayanır. Avrupa’da ise yüksek sendikalaşma (yüzde 40–70) ile sanayi başarısı birlikte gelişmiş, işçi hakları ve ekonomik kalkınma arasında olumlu bir bağ kurulmuştur.

Her iki modelin öne çıkan yönleri şunlardır:

• Japonya: İşverenle uyum, esneklik ve kriz dönemlerinde sadakat ön plandadır.
• Avrupa: Demokratik temsil, sosyal eşitlik ve kurumsal yapı ön plandadır.

Dijitalleşme, yapay zekâ, tedarik zincirindeki değişim ve iklim krizi, sendikaların yeniden yapılanmasını gerektirmektedir. Ne Japonya ne de Avrupa modeli bu ihtiyaçlara tek başına yeterli cevap verememektedir.

Bu nedenle, gelecekte esnek, kapsayıcı ve dijital çağa uygun hibrit sendika modellerine ihtiyaç vardır. İşçi hakları ile verimlilik arasında bir denge kurulmalı; bu dengeyi sağlayan ülkeler, hem ekonomik hem de sosyal alanda örnek olacaktır.

Sonuç

Japonya, sanayi üretimi (imalat sanayii katma değeri) bakımından 2024 yılı itibarıyla dünyanın en sanayileşmiş ülkeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Sıralama şu şekildedir: Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Almanya.

Özellikle otomotiv (Toyota, Honda, Nissan), elektronik ve robotik (Sony, Panasonic, Hitachi) ile yüksek hassasiyetli makine üretiminde Japonya, dünya liderleri arasında yer almaktadır.

Sendikalaşma ve sanayi üretimi arasındaki bu farklı örnekler, ülkelerin tarihsel, kültürel ve ekonomik koşullarıyla şekillenen özgün yollar izlediğini göstermektedir.

Bundan sonraki yorumu ise siz değerli okuyuculara bırakılmaktadır.